Nadat hij in 1815 de slag bij Waterloo heeft verloren, verdwijnt Napoleon  van het Europese toneel. De Empirestijl, die dan nog de heersende stijl is, verliest vrij snel zijn typerende bijzondere ornamenten, maar in een soberder vorm blijft de Classicistische stijl nog tijdens de regering van koning Willem I in gebruik, bij gebrek aan een nieuwe alles overheersende mode.

Anti-Frans sentiment

De burgers van de Europese landen, die blij zijn om van de Fransen verlost te zijn, stellen zich anti-Frans op en spoedig is het gedaan met de hevig klassieke ornamenten. Slechts een deel van de vormen ervan blijft over.

Nauwelijks nieuwbouw

Overigens wordt er maar weinig gebouwd in deze eerste helft van de 19e eeuw, want de landen zijn arm als gevolg van de bezetting en oorlogen. Dat betekent dat de geweldige populariteit van de snijramen plaats vindt aan huizen, die al uit een oudere tijd stammen en dus vaak gevel-kenmerken hebben van vroegere stijlen.

Biedermeier

In Duitsland ontwikkelt zich in de jaren 1815 tot het revolutiejaar 1848 de zogenaamde Biedermeier-stijl. Deze stijl is vooral gericht op interieurs, meubilair en siervoorwerpen en genoemd naar dhr. Biedermeier, een verzonnen karikatuur van een door en door brave burgerman in een Duits toneelspel.

In Engeland beleeft men ter zelfder tijd de Regency-stijl, waarvan de Biedermeierstijl ook invloed heeft ondergaan. 

Het is onzin dat de Biedermeier-stijl alleen de gewone man zou hebben aangesproken. Er werden erg mooie dingen gemaakt, zowel voor de gewone burgers als voor de vorsten.

Veel lichtgebogen lijnen

Bovenlichten bewegen zich een beetje tussen beide stijlen in. De architecten blijven zoeken naar classicistische motieven, terwijl de meubelmakers, die op grond van hun ambacht, veelal de snijramen gevraagd worden te construeren, meer interesse krijgen in de moderne, veelal licht gebogen lijnen van de Biedermeier-stijl.

Eenvoud

De Biedermeier interieurs bestaan uit degelijke huiskamers met vrij eenvoudige stoelen, tafels, secretaires en ladenkasten. Kenmerkend is de eenvoudige constructie zonder al te nadrukkelijke versieringen. Voor de ramen hangen gedrapeerde gordijnen en aan de wanden vaak goedkopen familieportretten.

Symmetrie blijft

Er is voor de gewone woningen geen plaats meer voor zuilen, pilasters of kroonlijsten. Die doen nog te veel denken aan de Franse cultuur. De gevelindeling blijft evenwichtig en symmetrisch. En men kijkt voor een tijdje liever naar andere buurlanden dan naar Parijs. Aan deze anti-Franse stemming dankt Biedermeier zeker een deel zijn populariteit.

Individualisme

We zitten dan al midden in de periode die ook wel de Romantiek genoemd wordt en die al voor de Franse revolutie is begonnen en zal voortduren tot het eind van de 19^e eeuw.

Kenmerkend voor de Romantiek zijn:

* Individualisme: de drang om zelf dingen te ontdekken en gevoelens te stellen boven rationaliteit.

* Er is sympathie voor opstandigheid tegen de gevestigde orde.

* Men voelt liefde voor de ongerepte natuur en neemt afscheid van de keurige symmetrische tuinaanleg.

* Er groeit een voorkeur voor wild en grillig, wat m.i. trouwens meer invloed heeft op de tuinen en de parken, dan op meubels en gevels.

Het is maar de vraag of we van deze kanten van de romantiek veel terugvinden de Biedermeier-stijl, die over het algemeen wordt gezien als een cultuur van mensen die huiselijke rust, gemak en gezelligheid zoeken.

Aanvang massaproductie

De industrialisatie neemt een aanvang en de mensen zijn opzoek naar doelmatigheid en degelijkheid en een aangename woonomgeving.

Deze industrialisatie met zijn massaproducten zal ook meer en meer het ambacht van de meubelmakers en timmerlieden beïnvloeden. Geprefabriceerde onderdelen zijn op bestelling leverbaar.

Vanaf 1830 komt gietijzer in gebruik. Dit zal zijn weg ook gaan vinden naar de bovenlichten, maar dan vooral na 1850.

Werk naar eigen keuze

De Biedermeier-stijl is de eerste in het post-Napoleontische tijdperk waarin de ambachtslieden de vrijheid hadden om werk uit te voeren naar eigen keuze. Door het onderling uitwisselen van nieuwe technieken binnen de nieuw gevestigde gilden hoeven ze zich niet langer te schikken naar de hofarchitecten die hen dicteerden welke stukken ze moesten maken en voor wie.

Eenvoud en zeggingskracht

Zo zien we de typische Empirestijl na 1815 al snel verdwijnen en wat blijft zijn aan deze stijl ontleende simpele motieven, gecombineerd met elementen die aan de Biedermeier-stijl en Regency-stijl ontleend lijken te zijn.

De geometrische en classicistische motieven van vorige perioden  werden om esthetische redenen geadopteerd. Het simpele en eenvoudige lijnenspel kreeg er meer zeggingskracht door. De lier was ook nog steeds een populair thema, vaak gebruikt voor versiering, zoals stoelrugleuningen en tussen de tafelpoten in aan de smalle zijde van langwerpige tafels.

Inlandse houtsoorten

Aangezien in deze tijd de dure tropische houtsoorten alleen tegen zeer hoge prijzen op de zwarte markt verkrijgbaar zijn, kiest men voor inlandse houtsoorten: esdoorn, kersen- en perenhout, maar ook es, iep, walnoot en berk. Bij voorkeur gebruikt men in één en hetzelfde meubel hout van verschillende kleuren om te profiteren van de fraaie contrastwerking.

Van Empire naar Biedermeijer

Laten we maar eens zien welke bovenlichten we kunnen toeschrijven aan deze eerste helft van de 19^e eeuw. Op de volgende pagina verkennen we het eerste kwart van de 19e eeuw en blijven nog close bij de Empirestijl.