|
Een bovenlicht is het raam boven de (voor)deur,
dat er voor zorgt dat er licht in de gang valt. Pas in de loop van de 17e eeuw kwamen de eerste huizen met een gang. Voor
die tijd viel je meteen met de deur in huis, in de woonkamer wel te verstaan.
De huizen in de 17e eeuw hadden ramen die veelal bestonden uit
glas-in-lood-ramen, bestaande uit kleine ruitjes, aangezien men nog niet in staat was om groter vlakglas te maken. In
de loop van de 17e eeuw kwamen de eerste houten sponningen in gebruik. Dat was goedkoper dan lood. Maar de ruitjes
bleven nog steeds vrij klein.
|
| Geertruidenberg: gerestaureerd pand in Renaissancestijl |
Luiken
In Geertruidenberg staat een gerenoveerd pandje, dat laat zien hoe zo'n renaissancehuis
met glas-in-lood-raampjes eruit zag. Voor de ramen had je luiken die naar boven en onder konden wegklappen. De onderste kon
je dan in horizontale stand gebruiken om eventuele koopwaar uit te stallen. De bovenste konden beschutting tegen regen of
zon bieden.
Ook Alkmaar (foto onder) heeft nog zo'n pandje met luiken en ook nog een luifel.
Het is een van de oudste huizen van Alkmaar. Vermoedelijk gebouwd rond 1540 als uitbreiding van het provenhuis van Paling
en Foreest. Het werd toen al geheel uit baksteen opgetrokken. De houten onderpui herinnert nog wel aan de houtbouwtraditie.
Het is in de 19e eeuw al heel grondig gerestaureerd.
|
| Alkmaar: huis met de luifel |
Snijramen
Aangezien een bovenlicht een centrale plaats heeft boven de voordeur, konden de mensen door een ornament
te plaatsen binnen het bovenlicht, laten zien dat ze welgesteld waren. De eerste Bovenlichten kwamen dan ook voor in huizen
van de gegoede burgerij. Ze werden gemaakt in de mode van de tijd. Er werd gewerkt met sponningen met
daartussenin kleine stukjes glas. De roeden werden uit hout gesneden. Op basis hiervan worden het ook wel snijramen
genoemd. Doordat de mode van de tijd steeds veranderde, kwamen er ook steeds weer andere typen snijramen.
Steeds minder complex
Meestal gaat een ontwikkeling van heel simpel naar steeds ingewikkelder.
Bij de snijramen zien we eigenlijk het omgekeerde. De oudste snijramen zien er heel complex uit, terwijl de latere juist
heel sterk vereenvoudigd zijn.
Wanneer is een bovenlicht een snijraam?
Eigenlijk kun je de term snijraam alleen gebruiken als het houtsnijwerk betreft. Weliswaar
is het glas ook wel bijgesneden om binnen de roeden te passen, maar het snijden is gerelateerd aan het houtsnijdersvak. Denk
maar aan de uitdrukking: dat snijdt hout.
Als je een ornament hebt met daarachter een complete glasruit, waar het ornament voor gezet is, dan kun
je nog steeds de term snijraam gebruiken als het een houten ornament betreft.
|
|
Datering van bovenlichten
De ouderdom van een bovenlicht correspondeert maar in zeldzame gevallen met de ouderdom van het pand.
De houten snijramen zijn aan vermolming onderhevig en wanneer het tijd werd om het bovenlicht te vervangen
werd gekozen voor een nieuw bovenlicht in de dan gangbare stijl. Je loopt er hoe dan ook tegen aan dat het soms erg moeilijk
is om een idee te hebben van de datering.
Kenners van stijlperioden zouden mij daar mee kunnen helpen.
|
| Keizersgracht Amsterdam: 2e helft 19e eeuw |
Op bovenstaande foto van een huis aan de Keizersgracht te Amsterdam, zien we voorbeeld
van een snijraam dat moeilijk te dateren is. Het bezit een deur en een omlijsting in rococo-stijl (ca. 1750)
maar het snijraam zelf stamt (vermoedelijk) op zijn vroegst uit het midden van de 19e eeuw. Alle bijzondere
stijlkenmerken zijn namelijk verdwenen en dan zitten we toch al ergens rond 1850.
|
| 2 scherven vormden een sumballon |
Symbolen
Als we kijken naar de vormenrijkdom in ornamenten, dan valt op dat er in de voorbije eeuwen maar een beperkt aantal vormen
werd toegepast. Als zo'n vorm ook nog een bepaalde betekenis had, die bij anderen bekend was, kun je spreken
van een symbool.
Symbool is afgeleid van het Griekse ‘sumbolon’ en ‘sumballo’, met de betekenis van ‘herkenningsteken’
en ‘bijeen leggen’. Het ‘symbool’ was een in twee scherven gebroken voorwerp, waarvan
twee personen ieder een stuk bewaarden; Om je identiteit te bewijzen kon je met je eigen scherf naar de ander/instantie gaan
om te bewijzen dat jouw scherf precies past bij de in bewaring gegeven scherf.
Een symbool heeft meestal betrekking op een andere (abstractere) werkelijkheid. Het is eenvoudig van vorm
en om wille van de herkenbaarheid is de vorm nog al conservatief.
Onder de knop Oorsprong van de symbolen worden de symbolen behandeld die in de bovenlichten
(en meer algemeen aan gevels) voorkomen.
|
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
