|
Een tympaan is een muurpaneel, aangebracht boven een
ingang van een voornaam gebouw.
In de Middeleeuwen werden tympanen vooral aangebracht boven de toegangsdeuren
van kerken, torens of kastelen.
Romaanse tympanen hebben een rondgebogen
bovenkant, gotische tympanen een spitse vorm, vergelijkbaar met de vorm van de vensters.
In de Renaissance en daarna komt de driehoekige
klassieke fronton in de mode. In de Barok verhuist het tympaan soms ook naar de top van een gevel. Formeel
wordt met fronton de (driehoekige) omlijsting bedoeld, zo werd me uitgelegd.
Bij de oude Grieken en Romeinen komen we het veel tegen als gevelbekroning
van tempels en paleizen.
Franse kerken
In Franse kathedralen en kerken zijn af en toe nog heel fraaie tympanen
bewaard gebleven.
|
| Conques (Auvergne): Romaans tympaan uit de 11e/12e eeuw |
Conques
De invloed van de abdij van Cluny strekte zich
ook naar het zuiden uit. Overal langs de pelgrimsroutes naar Santiago di Compostella verrezen onder Cluniensische invloed
pelgrimskerken. Kostbare reliquien werden in de crypten bewaard en pelgrims zochten er de heilzame werking van.
Een van die plaatsen is Conques in de Auvergne in midden Frankrijk ter hoogte van Bordeaux. Over de bouw
van de kerk gewijd aan Ste Foy deed men 80 jaar en in 1050 werd met de bouw begonnen.
Hier is een schitterend tympaan bewaard met een
voorstelling van het laatste oordeel. Zie foto boven.
|
| Bourges: tympaan in Lombardische stijl |
Bourges
Het tympaan van een afgebroken kerk St Ursin te Bourges is ingemetseld in een pand aan de Avenue
Ducrot. Het is van eind 11e eeuw en is gesigneerd: Girauldus fecit istas portas. De voorstelling is voor een kerk
redelijk bizar te noemen.
Binnen een lombardische ornamentele rand is het tympaan in 3 zones verdeeld. Bovenin zien we een paar dierfabels,
in het midden een jachtscene met jagers te paard en te voet en beneden volgen de bezigheden van de
maanden in het jaar.
Tympanen in ons land
Tympanen zijn in zekere zin voorlopers
van bovenlichten, omdat ze als ornament boven een ingang fungeren. De binnentredende kerkgangers hebben geweten wie er zijn
uitgebeeld en wat hun uitstraling op hen is.
Zwolle
Op een aantal plaatsen in Nederland zijn nog tympanen aanwezig,
zoals hieronder de foto van een tympaan in Zwolle. Het is een christelijke voorstelling, maar wat het wil
uitbeelden is onduidelijk.
De drie koppen op de borst van de hoofdpersoon lijken een aureool
te hebben en zullen dus apostelen of heiligen zijn geweest. Vraag is dan waarom de belangrijkste kop dan geen aureool draagt.
|
| Romaans tympaan aan de Sint Michaelskerk te Zwolle |
Kimswerd
Maar ook in Kimswerd (Frl) en Rheden
(Geld.: nog geen foto) zijn nog oude middeleeuwse Romaanse tympanen te zien. De boogvormige bovenzijde is typisch voor
de Romaanse stijl. In de gotische stijl krijgt het tympaan een spitsvormige boog. Het vlechtwerk langs de rand stamt
nog uit de Germaanse traditie.
Bij het bovenlicht van Kimswerd komen bladranken uit de mond
van het centraal geplaatste hoofd.
|
| Kimswerd: Romaans tympaan van voor 1350. |
Raard ( Frl)
De oudste afbeelding van Christus in Noord-Nederland is gevonden
op een bronzen plaatje van 2,5 cm groot. Het dateert uit de 8e eeuw. Het werd aangetroffen onder de vloer
van de kerk van Raard in het noorden van Friesland.
Ik laat het graag zien vanwege het bijzondere van de afbeelding
en we kunnen er een voorloper in miniformaat in zien van de latere tympanen.
| foto: pylgeralmanak |
|
| Raard: Christuskop uit de 8e eeuw |
Holwierde
Veel van de kerken in het noorden van ons land stammen uit de 12e en 13e eeuw. Ze zijn vaak
romanogotisch van karakter. Hier in Holwierde (bij Delfzijl) een tympaan in gotische stijl.
|
| Gotisch tympaan boven deur St Nicolaaskerk te Holwierde (Gr) |
Maastricht
|
| Maastricht: tympaan in de St. Servaesabdij: 12e eeuws |
Breda
De stadhouderspoort heeft een fronton met een paar uiterst curieuze
schilddragende leeuwen.
De leeuwen zijn voorzien van een soort baseballpetje zonder klep.
| foto: Jan van Hoek |
|
| Stadhouderspoort te Breda |
| foto: Jan van Hout |
|
| Breda: in detail: de schilddragende leeuw |
| foto: Jan van Hoek |
|
| Breda: het origineel |
Eindhoven
Boven de ingang van de Paterskerk of Augustijnenkerk
of Heilig Hartkerk zien we een tympaan met daarin de voorstelling van een doorboord brandend hart.
Het hart ligt op een boek: de bijbel, mogen we aannemen. Voorts
zien we nog een bisschopsstaf en een mijter het hart flankeren.
De kerk is gebouwd tussen 1895 en 1898.
Boven op de toren staat een 4m hoog Heilig Hartbeeld (800 kg zwaar), in de volksmond Jezus
waaghals genoemd.
|
| Eindhoven: Augustijnenkerk (Tramstraat): tympaan |
|
