|
Hoe oud is dit Utrechtse poortje?
Lees verder om het antwoord te vinden.
|
| Utrecht: poortje met jaartal |
Gewone schrijfwijze
We komen de Romeinse getallen vooral tegen als aanduiding van het bouwjaar van een
pand, daarnaast op grafzerken de data van geboorte en overlijden.
Het Romeinse getallensysteem werkt anders als ons gebruikelijke systeem, dat een arabische oorsprong heeft.
Oorspronkelijk werkten de Romeinen met kerfstreepjes, later kenden ze letters uit het alfabet eraan toe,
die leken op de kerfstreepjes.
De Romeinen gebruikten de volgende cijfers:
M D C L X
V I
M = 1000
D = 500
C = 100
L = 50
X = 10
V = 5 (de V is gelijk aan de
U)
I = 1
De Romeinen gebruikten alleen hoofdletters. Bij ons zie je in boeken als paragraafnummers
wel eens kleine letters gebruikt: b.v. xxviii.
De waarde van een Romeins getal vind je door alle cijfers bij elkaar op te tellen.
Staat er een letter met lagere waarde voor een letter met hogere waarde dan moet je deze
ervan af trekken.
B.v.
IX = 9 omdat de 1 afgetrokken wordt van de tien.
XL = 40 (50-10)
XLVIII = 48 (50-10+8)
CM = 900
Ook is er een regel dat je eenzelfde letter maar 3 keer aaneengesloten achter elkaar mag gebruiken. Ook
aan deze regel houdt men zich niet altijd (zie foto Edamse kerk)
VIII = 8
MDCCC = 1800
Wil je 9 aanduiden dan moet je dus I aftrekken van de X en wordt het IX.
Wil je 1900 schrijven,
dan wordt het MCM
|
| Dordrecht: jaartal (1766) klopt met de Rococostijl |
Afwijkende schrijfwijze
Hieronder zie je manieren van schrijven die nog herinneren aan de oude herkomst van de letters. Het linker
teken staat voor de M (= 1000), het rechterteken voor de helft ervan: D (= 500).
|
|
De eerste is een alternatieve schrijfwijze voor 1.000 (duizend). De schrijfwijze voor 1.000 is eigenlijk
een stilering van een cirkel (= twee gespiegelde C's) met een vertikale streep in het midden.
Zou
je de C's aan de bovenkant laten aansluiten aan de middenstreep en van onderen niet, dan heb je de letter M te pakken.
Een halve cirkel (daarvan de rechterhelft = een I met rechts daarvan een C in spiegelschrift) staat
dan voor de helft van de duizend = 500. (Zo kun je ook zien dat 'D' (voor 500) de letter is die het dichtst
bij deze aparte notatie in de buurt komt. |
Nu kun je dus ook het Utrechtse poortje van de foto bovenin dateren. Het goede antwoord vind je onderaan deze pagina.
|
| Edam: Lutherse kerk uit 1740 |
Symmetrie
In sommige perioden was de symmetrie zo hevig van belang dat men ook om die reden soms keek of de schrijfwijze
met de omgekeerde C's een meer symmetrisch beeld gaf. Ook koos men om die reden er wel voor om 4 maal hetzelfde teken
achter elkaar te gebruiken.
Vergissingen
Dan moet je er verder nog rekening mee houden dat veel eigenaars en steenhouwers analfabeet waren en zelf
niet precies wisten wat ze in steen houwden. Er werden dan wel eens fouten gemaakt, die men (vanwege de kosten en moeite)
niet altijd meer herstelde. Het is nu moeilijk te zeggen of het omgekeerd schrijven van de "D", op onderstaande foto van het
pand aan het Rokin uit 1664, opzettelijk of per ongeluk gebeurde.
|
| Amsterdam-Rokin: ongebruikelijke D-schrijfwijze |
Chronogram
In oude opschriften op zerken, gevels en meubilair komen we nog al eens een chronogram
tegen. De tekst moet dan wel in het Latijn zijn opgesteld en de U als V geschreven. De letters die dan ook
een getalswaarde moeten voorstellen worden extra groot of gekleurd weergegeven. Door hun plek in de tekst
staan ze als getal in een willekeurige volgorde. Daarom moeten alle cijfers bij elkaar opgeteld worden (de regel van het aftrekken
geldt dus niet).
Het bijgaand voorbeeld uit Oudewater (oud-katholieke kerk) laat bij elkaar opgeteld ( CCIVMDII
) het jaartal 1708 zien.
|
| Oudewater: chronogram in paneel communiebank Oudkatholieke kerk 1708 |
Een Leids hofje
En als je denkt dat je nu de regels kent is dit opschrift boven een Leids hofje weer een extra probleem.
De foto geeft niet precies alle details duidelijk weer (klik er op voor vergroting), dus ik schets
even het jaartal:
M I V C X C I I
Het gaat hier om het St. Anna Aelmoeshuishofje.
|
| Leiden:"het St. Anna Aelmoeshofje |
De uitkomst van dit raadseltje kun je vinden op het bordje, dat bij de achterdeur is bevestigd:
|
| Oudste hofje van Leiden |
Heel onlogische om 1400 te gaan schrijven als M (=1000) IV (= 4) C (= 100). de 92 is goed gedaan.
Maar als je goed kijkt zie je een 2e C schuin boven de C. en dat is hier de crux. Dank zij
het toegevoegde c'tje moet het gelezen worden als 4 C's.
dan krijg je: M 4C's X C I I . En dit laat zich netjes lezen als 1492
(= het jaar van de ontdekking van Amerika door Columbus trouwens.)
Ootmarsum
Vanuit Ootmarsum kreeg ik een foto van deze steen toegestuurd, waarop een tekst staat, met daarin in de
hoofdletters verborgen het jaartal 1844.
|
| Ootmarsum:gedenksteen aan de kerktoren |
TrIbVs et seX seCVLIs DetrIta tVrrIs et frontIs teCtafIDes et pIetas DonIs gLorIose renoVarVunt.
"Drie
en zes eeuwen waren voorbij gegaan toen door het geloof en godsvrucht de toren en de voorgevel van deze kerk hersteld
werden."
Alle cijfers opgeteld komt men aan 1844.
----------------------------------------------------------
Antwoord jaartal Utrechts poortje: 1660.
----------------------------------------------------------
<<<<Om wat meer te lezen over de Juliaanse en de Gregoriaanse kalender, ga naar de volgende
pagina.>>>>>
|
