|
|
| uit: Ton de Joode: Folklore in het dagelijks leven |
Angst voor bliksem en ander onheil
De mensen in vroeger tijden hadden heel wat geluk nodig om enigszins aangenaam door de tijd te komen. Pijn,
dood, verderf en rampen lagen continu op de loer. En aangezien men niet, zoals nu, de oorzaak kende van ziekten en rampen,
werden ze toegeschreven aan demonen en geesten. Wezens, die je maar het liefst ver van je huis en haard
hield.
En wat er was aan kennis was bekend uit oude overlevering.
Sedum oftewel huislook, dat ook wel donderbaard genoemd werd,
liet men op het dak groeien, waar het zou beschermen tegen blikseminslag, maar het hielp daarbij ook nog eens tegen kiespijn.
Maar ook de bezem, het instrument waarmee je de vuiligheid uit je huis bezemde of iemand
mee achterna kon zitten om hem een pak rammel te verkopen, kon de kwade geesten van huis weghouden.
Bezems werden met dit doel soms opgehangen tegen de gevel.
Bossen stro werden in nog oudere tijd op het rieten dag gelegd als afweer.
|
| Altengamme a/d Elbe: donderbezem in steen |
Op de foto hierboven zien we aan deze vakwerkboerderij in Altengamme (bij Hamburg) een bezem,
gemetseld in de muur.
Met welke bedoeling: vermoedelijk: het weghouden van geesten en demonen en het beschermen tegen blikseminslag.
Muurteken in Elburg
Het teken op de muur van Elburg, de Oudnoorse hagalrune, staat ook bekend donderbezem. De donderbezem als teken zou nog teruggaan
op het Germaanse geloof in Donar, de god van de donder. Zoals hier op de middeleeuwse stadsmuur kunnen we
het ook nog op vakwerkhuizen in Twente tegenkomen.
De donderbezem kan ook voorkomen als een metalen muuranker in
de vorm van een hamer (omgekeerde T).
Muurankers zoals bovenaan de poort kunnen ook gewoon een functionele vorm hebben. Het is
hier wel erg aantrekkelijk om er afwerende X-figuren in te zien.
|
| het symbool van de donderbezem |
|
| Vischpoort Elburg stadszijde: muurteken links op de stadsmuur. |
|
| Elburg: stadsmuur met muurteken |
Muurteken in Ootmarsum
Ook in Twente kent men nog de donderbezem. Bij restauraties wordt hij soms weer aangebracht op woningen.
|
| Ootmarsum: oud muurteken aangebracht bij restauratie. |
Topgevelteken
Maar de donderbezem werd ook als topgevelteken aangebracht. We zien dit op tal van plekken in ons land.
Donderbezemmotief (19e eeuw) uit Buurse (gem. Haaksbergen). Het origineel
wordt bewaard in het Rijksmuseum te Enschede. Deze donderbezems zouden ook wel eens verband kunnen houden met de latere levensbomen.
Eigenlijk is het heel onduidelijk, wanneer een topmakelaar (want zo heet zo'n
houten paal/lat) een donderbezem genoemd kan/mag worden. Iedereen roept maar wat.
Het is geen vaststaand motief. Je komt de donderbezem als makelaar in allerlei vormen tegen.
Offergave?
De korenaar (nog het vaakst donderbezem genoemd) zou nog wel eens verband kunnen houden
met de strobossen, die ooit op het dag gelegd werden. Het draait mogelijk om dezelfde offergave: een
bundel graanhalmen, om de goden gunstig te stemmen.
Dan kan ook de bezem een verre afgeleide zijn van die graanhalmenbundel.
|
| Donderbezem |
Huisgeest
Bij het bouwen
van een huis werd een "bouwoffer" gebracht, omdat dit geluk brengt, meestal gebeurde dit in de vorm van een munt die
onder de fundering of de drempel wordt gelegd.
Ook geloofde men dat elk
huis een goed "huswicht" (huiswicht, huisgeest) bezit, die het gezin zou beschermen tegen onheil. Bij het verhuizen nam
men dan ook plechtig afscheid van de oude geest en probeerde men de geest van het nieuwe huis gunstig te stemmen.
Hieronder
een voorbeeld van een muuranker in T-vorm. Met de hagalrune in het metaal aangebracht.
| foto: Marc Robben |
|
| Kortessem: hoeve Dessener |
|
