|
| scan: Jan van Hoek |
|
| De Wenzeleditie van de Gouden Bul: openingsblad |
|
| detail openingsblad Goldene Bulle |
De op de vorige pagina genoemde Wenceslas IV van Bohemen is in onze kontreien bekend als Wenzel
de luie (ook wel: Wenceslaus II van Luxemburg). Hij was zijn oom Wenceslaus I opgevolgd, die gehuwd was geweest met
Johanna van Brabant en door dat huwelijk hertog van Luxemburg werd.
Keizer Karel IV had de koningskeuze/keizerkeuze in 1356 geregeld via de
Gouden Bul. Deze benaming is gegeven aan de rechtsbepalingen in een 31 artikelen tellende oorkonde, als het ware
de Grondwet van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Daarin werden de bij de verkiezing van de Duitse
koningen te volgen regels definitief vastgelegd.
Hij werd door de 7 keurvorsten in 1376 tot Rooms-Duits koning gekozen, maar in 1400 weer afgezet. Tot
een keizerkroning door de paus is het nooit gekomen.
Van de gouden bul werden er 1356 7 exemplaren gemaakt, voor elke keurvorst eentje. Hiervan zijn er
nog diverse originelen bewaard gebleven. Van deze Gouden Bul heeft koning Wenceslas IV in 1400 een afschrift
laten maken wat bijzonder geïllumineerd is met fraaie prenten.
Het openingsblad is al wel heel bijzonder. Niet alleen vanwege de natuurgetrouwheid van de afgebeelde vogels,
maar ook vanwege een paar heel bijzondere voorstellingen. In detail zijn die apart, als detail, hiernaast en hieronder
te bekijken.
Rechts zien we de wildeman weer als wapendrager. Hieronder zit, zo wordt aangenomen koning
Wenzel (in een goudbestikt hemd) zelf gevangen in de letter W met een wit en een zwart been.
Een echt deugdelijke verklaring hiervoor, die andere mogelijkheden uitsluit, is er nog niet. Dat de koning geflankeerd
is door badmaagden, zien we in deze Wenzel-handschriften vaker.
Mogelijk werden de badmaagden opgevoerd om de donkere kant van de ziel van de koning schoon te wassen en
te zuiveren van alle ongerechtigheid.
| scan: Jan van Hoek |
|
| detail openingsblad Goldene Bulle |
Breughel
In de latere middeleeuwen heeft de wildeman zijn angstwekkende imago al snel verloren. Hij is een
goedaardige figuur geworden, die men graag in het middelpunt van bepaalde festiviteiten erbij had.
We zien dit b.v. al bij de prenten van Pieter Breughel, hieronder weergegeven. Er wordt
gebedeld om een kleinigheid langs de huizen, op de manier zoals we dat in Nederland nog van St Maarten kennen.
Dat de wildeman deel uitmaakt van deze festiviteiten, roept nog de vage herinnering op aan oude Germaanse
rituelen in de Joel-tijd. De kleurenplaat is een detail van het schilderij: de strijd tussen vastenavond en vasten
(1559).
| scan: Jan van Hoek |
|
| Breughel houtsnede van carnavaleske ommegang met wildeman |
| scan: Jan van Hoek |
|
| Breughel: carnavaleske ommegang met wildeman |
Boeten voor gedane zonden
In de legende van Sint Jan de heremiet ( gravenzoon Jan van Beverley) wordt verteld hoe
de duivel Jan dronken voert, waarop hij zijn zuster verkracht en vermoordt. Om voor zijn zonden te boeten zoekt hij zijn heil
eerst tevergeefs bij de paus en leeft daarna in de bossen en wordt dan door de jagers van de graaf als een vreemd
en onbekend dier gevangen: een wildeman. Door zijn zus die uit het graf opstaat, en bij monde van een kind worden
dan zijn zonden vergeven.
| scan: Jan van Hoek |
|
| 1514: Jan van Beverley: boeten door te leven als wildeman |
Maria Magdalena
Maria Magdalena behoort tot de 7 primaire vrouwelijke heiligen volgens de Rooms-katholieke heiligen-canon.
Ze werd op tal van plaatsen vereerd en voor kunstenaars altijd een gewild object om uit te beelden.
De Bijbel geeft niet veel informatie over haar.
In Lucas 8:2 staat, dat Jezus haar bevrijdde van zeven duivelse geesten. zij volgde Jezus naar Jeruzalem
en was aanwezig bij de kruisiging, de graflegging. In johannes staat dat zij de eerste was die hem zag op de ochtend van de
opstanding.
Maria Magdalena werd op tal van manieren afgebeeld. Vaak als vrouw van lichte zeden,
maar natuurlijk ook veelvuldig als heilige.
Maar daarnaast werd zij ook afgebeeld als een boetvaardige zondares. Dat zien we aan
haar houding, maar toch gelijktijdig ook als een wildevrouw. Dit kan haast niet anders uitgelegd
worden dan dat men haar afbeeldde als de vrouw die van boze geesten bezeten was (geweest). Om dit duivelse tot uiting te brengen,
werd ze met een vacht afgebeeld.
| scan: Jan van Hoek |
|
| Maria Magdalena |
Op de afbeelding van Mara Magdalena hieronder is het nog duidelijker te zien.
| scan: Jan van Hoek |
|
| Maria Magdalena als 'wildevrouw' |
Hans Vredeman de Vries
Op een van zijn voorbeeldprenten tekent Vredeman twee wildemannen als schildhouders ter opluistering van
een grafmonument.
|
| H. Vredeman de Vries: wildemannen als ornament of grafmonument |
Rutten
In het dorp Rutten nabij Tongeren in België bestaat de traditie om 2 wildemannen met knots te laten meelopen
om het heiligenbeeld van St Evermarus en de groep van 8 pelgrims te flankeren. De processie ter ere van Sint Evermarus vindt jaarlijks plaats op 1 mei.
Evermarus was een Friese pelgrim die tijdens zijn terugkeer van uit Compostella en op weg naar het graf van de H.Servatius
in Maastricht, omwille van zijn geloof vermoord werd in de destijds bestaande Ruttense bossen.
|
| Wildemannen in de jaarlijkse processie te Rutten (nabij Tongerloo) |
|
