Het Hart

Het hartsymbool, zoals wij het kennen, met spitse punt is pas in de 16e eeuw ontstaan. Daarvoor kende men het symbool nog niet. Aanvankelijk had het ook geen scherpe punt, maar die komt dan binnen een eeuw al tevoorschijn.

Het hart heeft al van ouds in veel culturen een bijzondere betekenis. Een hart kan gewoon rustig kloppen maar soms ook hard bonken en het hartritme is sterk aan emoties onderhevig: van heel rustig tot heel gejaagd. En net als de adem moest er een verband zijn met het leven. Als de dood intreedt stopt het kloppen van het hart. Mijn gegevens ontleen ik aan een onderzoek door Pierre Vinken, beschreven in zijn boek: The shape of the heart.

In het westen is het hart de zetel van de liefde, hetzij van mens tot mens, hetzij in een spirituele en religieuze zin. In het oosten, zoals in Egypte, werd het hart geassocieerd met intelligentie en wijsheid. Het stond dus al vroeg symbool voor iets heel dierbaars, namelijk liefde en wijsheid.

Uit vroegere tijden zijn er eigenlijk geen hartafbeeldingen bekend. Er is wel eens beweerd dat er op een van de muurschilderingen (25000 BC) in de grot van Pindal (Spanje) een met pijlen doorboord hart getekend zou zijn in een mammoet, maar daar moet toch wel ernstig aan worden getwijfeld.

Toch was er voor het hart tot de 13^e  of 14^e eeuw geen symbool, zoals wij nu het hartsymbool kennen.

De Egyptenaren tekenden soms de kruik, waarin het hart bij de mummie in de grafkelder werd geplaatst, als symbool voor het hart. Het hart zelf werd niet afgebeeld. Dit was taboe vanwege zijn bijzondere status als zetel van intelligentie, wijsheid en gevoel, wat op te maken is uit Egyptische hiëroglyfen.

Van een overledene werd het hart op een weegschaal gelegd met als tegengewicht op de ander schaal een veer. Alleen wie een oprecht leven had geleid, en waarbij het hart net zo licht was als de veer, kreeg van Osiris toegang tot het dodenrijk.

De Grieken deden al veel aan wetenschappelijk onderzoek (Aristoteles en Plato) en ook het hart was daarbij object van onderzoek. De stand van de medische kennis aan het eind van de Middeleeuwen was nog nauwelijks verder dan wat de Grieken al hadden ontdekt. Dank zij de Byzantijnen en de Arabieren is hun kennis in West-Europa beland. Het is wel een vreemde gewaarwording, als je beseft dat men rond 1400 nog net zo ver was als in het jaar 0.

Het hart zonder spitse punt

In de 12^e eeuw duikt het hart in West-Europa op in de literatuur (gedichten) als metafoor voor de wereldse en religieuze liefde. Maar pas in de 14^e eeuw zien we het hart als symbool verschijnen. Met wel al een inkeping aan de bovenzijde maar nog zonder spitse punt. Halverwege de 16^e eeuw, kwamen onderzoekers als Da Vinci, Vesalius en William Harvey met nieuwe ontdekkingen, waardoor de bloedsomloop en de bouw van het hart beter begrepen werd. Van Da Vinci bestaan er anatomisch correcte tekeningen van het hart.

Maar hun kennis kwam al te laat om de vorm van het symbool nog te corrigeren. De spitse punt, in het begin soms naar een kant gekromd, was al populair en is dat tot op heden (met rechte punt) gebleven.

De spitse punt kan ontleend zijn aan de bladeren van de Hedera (=klimop) of de Convolvulus ( = de winde), die al wel vanuit de oudheid graag als symbool gebruikt werden.

Tot aan de 16^e eeuw zien we dus nog het hart zonder spitse onderkant.

De Friese vlag

Halverwege de 16^e eeuw doet de spitse punt zijn intrede. (Zou het rode vroege hart-symbool in de Friese vlag (via via) in deze vlag terecht zijn gekomen?). De kleur doet het wel haast vermoeden.

Later kan de betekenis van de pompeblêdden ( = waterleliebladeren) er aan toegevoegd zijn. De voorstelling van de harten met ronde onderkant klopt wel met het feit dat deze symbolen al in de 15e eeuw opduiken op wapenborden van Friese koningen.

Opvallend is dat in de provincie Groningen een vlag en wapen bestaat, lijkend op de Friese vlag, en met werkelijk rood-hart-symbooltjes.