|
|
| Den Haag: Hofje van Wouw: pijnappel siert de top van het poortgebouw. |
Geurverdrijver
De Pijnappel heeft als vrucht in de oudheid verschillende funkties gehad. De pitten werden
gegeten en de lege vruchten werden in arena's op grote vuren gebrand om de stank van de kadavers te verdrijven.
Dit is in zekere zin te vergelijken met het stoken van wierook.
Het motief van de dennenappel
Op nog al wat 18e eeuwse gebouwen komen we ook de pijnappel tegen als ornament. Pijnappel
komt van Pinusappel. Pinus is het Latijnse woord voor een naaldboom zoals de den. Niet te verwarren met het engelse woord
pineapple, dat ananas betekent.
Waar is de denneappel eerder in de geschiedenis opgedoken? Zou er ook nog een relatie met de denneboom
zijn, die in oude culturen vereerd werd en een rituele functie had in oude ceremoniën?
En is het toevallig dat pinus en penis als woord erg
op elkaar lijken? We gaan maar weer eens op onderzoek uit.
|
| Harlingen: bovenlicht in Empire-stijl met de beide thyrsi gekruist onder een omkranste lier. |
De Thyrsus
Nog een attribuut wat we niet zo vaak tegenkomen, maar in afgeleide zin wel weer met gevels in verband gebracht
kan worden is de thyrsus.
De thyrsus is een soort staf, die beschouwd wordt als attribuut van Dionysos (Bacchus), de god van de vruchtbaarheid,
de wijn, de extase en die door de deelnemers op de schouder werd gedragen tijdens de ceremonien, rituelen en orgieën.
De thyrsus bestaat oorspronkelijk uit een lange venkel/anijs/asperge-stengel (ben nog niet
zeker van de exacte plant) met aan de top een soort dennenkegel. De staf kan in afbeeldingen nog
versierd zijn met klimop en wijnbladeren.
Op bijgaand plaatje (hieronder) zie je dat de kegel niet perse van een dennenappel hoeft te zijn, maar ook
samengesteld kan zijn uit klimop of wijnbladeren.
|
| de 3 soorten Thyrsus, zoals in Pompei aangetroffen op schilderingen |
Attribuut van de Bacchanten
De thyrsus zien we hier, op deze oud-Griekse voorstelling, gedragen door een vrouw, die kennelijk meedeed
aan de Dionysische rituelen. Deze deelnemers worden Bacchanten genoemd, naar de Romeinse god Bacchus (afgeleid
van Dionysos).
Een thyrsus is een stok met aan het uiteinde een pijnappel (oftewel dennekegel).
|
| Bacchante met een thyrsus in de hand |
Op de prent hieronder links zie je een kegel, niet van een denneboom, maar opgebouwd uit blaadjes van
klimop en wijnblad, omkranst met acanthus.
|
| thyrsus, weergegeven met klimopblaadjes, wijnbladeren en acanthus. |
|
| scene uit Bacchus-ritueel. De man rechts draagt iets van een thyrsus |
Mogelijk is de thyrsus afgeleid van een phallisch vruchtbaarheidssymbool. Misschien als
dildo gebruikt. De satyrs (woeste, grootgeschapen manfiguren) en maenaden
(wilde extatische vrouwen, ook wel: Bacchanten), wezens die een latere rol gingen spelen in de dionysuscultus, zwaaien eveneens
met de thyrsus (zie foto rechtsboven).
|
| Detail van Griekse vaas: maenade met thyrsus. |
|
| Thyrsusdrager: Romeins relief uit Vatikaan-museum. |
|
