|
| beeld in Cincinnati (USA): park Sawyer Point |
|
| lictorenbundel in de hand van Cincinnatus (standbeeld) |
Een thema wat we af en toe tegenkomen in de tijd van de Empirestijl, is de
lictorenbundel. Dit klassieke thema uit de Romeinse oudheid betreft de fasces, een bundel
houten staven, die een bijl insluiten. Fasces werden door ambtenaren, de lictores,
voor de magistraten uit gedragen.
De staven, gewoonlijk berk maar
soms iep, waren symbolisch voor de "Macht van het Straffen"; de bijl symboliseerde de "Macht
van het beschikken over leven en dood". In de Neo-classicistische periode duikt het symbool weer op aan gevels en op
monumenten.
|
| munt van Postumius: 81 BC. persoon in toga tussen adelaar en fasces. |
Lucius Quinctius Cincinnatus was een Romeins veldheer, die in 458 v. Chr., toen Rome in een oorlog
met de Volsken in grote moeilijkheden was komen te verkeren, tot dictator was benoemd. Volgens de overlevering zou hij al
na zestien dagen zegevierend terugkeren uit de oorlog, om meteen weer zijn velden te gaan ploegen.
Deze mythe diende als verheerlijking van de oude deugden van de vroege Romeinse Republiek in tegenstelling
tot de decadente verwording in het veel rijkere Rome van de nadagen van de Republiek.
|
| Deventer: lictorenbundel, liggend in het deurkalf: Empire-stijl. |
Het woord lictor kan zijn afgeleid van ligare, wat de betekenis heeft van: binden.
De fasces ( = bundel) bestond uit een bundel takken, die als een bundel bijeengebonden was met daarbij ingebonden
een bijl. Het binden zou dan slaan op het feit dat de lictor het recht had om gevangenen vast te binden.
Een andere etymologische afleiding gaat terug op het Etruscische woord launchum, wat koninklijk betekent.
Volgens de Romeinse traditie waren er 12 lictoren, die afkomstig zouden zijn van de 12 stadstaten van Etrurie.
Nu is het uit archeologisch onderzoek heel onwaarschijnlijk, dat Etrurie ooit 12 stadstaten had, waardoor het mogelijk is,
dat de Romeinse uitleg een uitvinding was om het getal 12 te verklaren.
|
| lictoren dragen de fasces voor de consul uit |
Na de val van de Romeinse monarchie, waren de lictor en zijn fasces een symbool van de hoge magistraten,
die zij ( = de lictoren) geacht werden te begeleiden. Dat waren die magistraten, die het 'imperium' hadden,
wat inhield, dat zij bevel mochten voeren en uit de vlucht van vogels voorspellingen mochten doen.
Een Romeins consul werd bij plechtigheden geëscorteerd door 12 lictoren en een praetor
(soort rechter) door 6 stuks. Bij bijzondere gelegenheden konden er ook wel eens meer lictoren voorop lopen.
Lictoren waren een soort bodyguard, maar klopten ook op een deur of openden deuren. Ook waren ze verantwoordelijk
voor het arresteren en straffen van mensen.
|
| lictoren ten tijde van keizer Augustus 1e eeuw |
Lictoren moesten vrije burgers zijn, sterk gebouwd en zij droegen een toga. De bundel takken kon worden gebruikt om mensen mee te slaan , de bijl om hen te onthoofden. Maar na de 5e
eeuw was dit al een dode letter geworden, want het bevel tot executie kon toen al niet meer door een enkele
magistraat worden voltrokken.
| foto: Haagse Stadsgezichten. |
|
| Den Haag: meibomen 1781: deviezen die in de wimpel werden aangebracht |
Van de zinnebeelden die in deze bovenstaande deviezen naar voren komen, is degene linksonder wel interessant
binnen dit thema: een krans en een lictorenbundel elk opgehangen aan een zuil. Dit devies
was bedoeld voor de gemeentelijke overheid van Den Haag. De meeste deviezen waren bestemd voor de leden van de Oranjefamilie.
Alleen rechtsonder was bestemd voor de burgemeester. Zie voor meiboom verder onder thema De Krans.
Misbruik van het symbool van de fasces voor de nationalistische beweging van Mussolini heeft de lictorenbundel
wereldwijd in discrediet gebracht. Sinds die tijd noemt men rechts-dictatoriale regiems, gebaseerd op discriminatie, fascistisch.
Het symbool zal zich (net als de swastica) wel nooit meer van deze negatieve lading kunnen ontdoen.
Gouda
In het stadhuis van Gouda, een plaats van bestuur en rechtspraak, past de lictorenbundel. De bijl steekt
er hier bovenuit.
|
| Stadhuis Gouda: marmeren relief met lictorenbundels, de rand met acanthusmotief |
Leiden
Op de Zijlpoort zien we wapenschilden, geflankeerd door lictorenbundels.
De wapenschilden zullen ongetwijfeld toebehoren aan de toenmalige stadsbestuurders. Rombout Verhulst heeft
er hier voor gekozen om de bijl van opzij uit de fascesbundel tevoorschijn te doen komen.
|
| Leiden: Zijlpoort: lictorenbundels flankeren wapenschild |
|
:%20park%20Sawyer%20Point)
