|
Polsbroek: Dorp 41
Er is al wel een Stichting:
Stichting tot Behoud van het Pand Dorp 41 te Polsbroek, gemeente Lopik.
Maar nu nog de verdere restauratie.
Dit is het oudste pand van Polsbroek, op de kerktoren na.
Het is gebouwd in de tijd van de Renaissance: ik schat 1e helft 17e eeuw.
Naast de voordeur zit een opmerkelijk kruisvormig metselteken. Uniek in zijn soort, voor
zo ver ik tot nu toe kan nagaan.
Dit teken moet bij een latere 18e eeuwse verbouwing van de gevel geplaatst zijn, aangezien de oorspronkelijke
rondbogen boven de vensters een andere gevelindeling suggereren.
|
| Polsbroek: renaissance boerderijtje |
Een ornamenteel bovenlicht heeft het pand nooit gekend. Het lijkt
erop dat het originele bovenlicht ( in vorm) nog bewaard is.
|
| Polsbroek: ingang oude boerderij |
Maar wat hier prachtig bewaard is, is het metselteken in kruisvorm naast de klink
van de deur. Het stamt uit een tijd dat men besef had van boze kwaadwillende geesten, die met name bij de deur op de loer
lagen. Een symbolisch (gewijd) kruis moest het huis ter plekke beveiligen.
Zo'n kruisvorm (de vorm van een wijdingskruis) lijkt me te stammen uit de katholieke traditie.
|
| Polsbroek: kruisvormig metselteken naast de ingang |
Een altaarsteen te Allingawier (Frl)
Wijdingskruisjes zijn standaard te vinden op altaarstenen. Maar
ook bij inwijding van een kerk, worden een of meer wijdingskruisjes op de kerkmuur of pilaren aangebracht en
soms ook in hardsteen aan de buitenzijde. Ze refereren aan de katholieke religie.
|
| Allingawier: altaarsteen |
Polsbroek: St Janskerk
De kerk van Polsbroek stamt al van voor 1258. En viel onder het Ambacht van Zuid-Polsbroek.
Het werd zo noordelijk mogelijk in het Ambacht gebouwd om ook parochianen te trekken uit Vlist, Bonrepas en Noord-Polsbroek,
die behoorden tot een ander Ambacht dat onder de Baronie van IJsselstein viel. Pas in 1857 werden de beide Polsbroeken één.
Van de oude kerk is niets meer over. Wat resteert is de toren. Deze is voor wat betreft de onderste geledingen
rond 1300 gebouwd. De bovenste is uit de 15e eeuw.
Opvallend aan deze fraaie romaanse toren is de gotische boog boven de romaanse deur. Hoewel
geen symbolisch metselteken, toch wel bijzonder genoeg om in de verzameling op te nemen.
|
| Polsbroek: Romaanse toren uit de 13e eeuw. |
|
| Polsbroek: ingang toren met gotische boog in metselwerk |
|
| Polsbroek: kerktoren: Romaans metselwerk |
Berkenwoude
|
| Berkenwoude: dorpskerk |
Berkenwoude
Vóór de ontginning van de Krimpenerwaard, die in de elfde
eeuw begon, was het gebied tussen Lek en IJssel begroeid met een vrij laag moerasbos in het midden en een wat hoger opgaand
bos langs de rivieroevers.
Het is dit woud, waaraan Berkenwoude haar naam dankt. In 1326
wordt Berkenwoude voor het eerst genoemd, zij het onder de naam Bercou (nog steeds Perkou in de dorpsmond).
De eerste bewoners zochten een droger plekje in het moeras,
bijvoorbeeld op een donk. Dat is een zandheuvel, die uit het veen omhoogsteekt.
Nu ligt de dorpskerk een beetje hoger dan de Dorpsstraat.
Hij staat dus op een heuvel. Maar het is niet duidelijk of die heuvel door mensen is gemaakt of dat het zo'n donk is. Wat
in elk geval opvalt is dat de grond rond de kerk niet verzakt terwijl dat in de rest van het dorp wel gebeurt.
|
| Berkenwoude : Toren met de 6 tekens aan de westzijde |
Uit de archieven van de bisschop van Utrecht, Frederik
van Blankenheim (1393-1423), blijkt dat er al in de 14e eeuw sprake is van een kerk in Berkenwoude. Tijdens zijn episcopaat
gaf hij namelijk opdracht om de bestaande kerk af te breken en te herbouwen.
Toen het dorp in 1512 door de Geldersen in brand werd gestoken, werden
de nieuwe kerk en toren in de as gelegd. Beide werden op dezelfde plaats herbouwd. De stevige toren, die gedeeltelijk in de
huidige zaalkerk is ingebouwd, dateert nog uit die tijd. De toren bestaat uit drie geledingen en heeft forse steunberen tegen
de eerste geleding.
De na 1512 herbouwde kerk, werd na blikseminslag in de toren zwaar
beschadigd maar kon worden gerestaureerd.
In 1833 werd de kerk ingrijpend verbouwd. Muren werden beklampt
of vernieuwd, de spitsboogvensters werden in rondbogen veranderd. De oude kapconstructie echter werd gerepareerd en hergebruikt.
Er kwam een nieuw houten tongewelf in het interieur aan te hangen.
In 1949-50 werd de fundering van de toren, die toen zwaar
overhelde, vernieuwd. (bron: Groene Hart Archieven)
Metseltekens
Vaag zijn in de onderste geleding van de toren metseltekens te zien.
In een iets rodere kleur baksteen.
maalkruis, ruit en 'gevlochten' maalkruis.
Wie goed kan kijken ziet op foto hierboven zes tekens op de voorkant
van de toren. In detail komen ze nog een keer terug op de beide onderstaande foto's. Toegegeven: 2e van rechts is niet meer
'leesbaar'.
|
| Berkenwoude: westkant: 3 tekens aan de linkerzijde |
Er zal onder het muuranker vast een vergelijkbaar teken hebben gezeten
als links, maar het is niet meer te onderscheiden.
|
| Berkenwoude: westkant: 3 tekens aan de rechterzijde (middelste niet herkenbaar meer) |
Ter hoogte van het muuranker bevindt zich een kleine ruit. Beter
te zien zijn de beide maalkruisen.
|
| Berkenwoude: zuidzijde toren |
Foto onder: veel algentroei op deze kant. Daardoor is het maalkruis
met blokjes aan de poot-uiteinden slecht zichtbaar.
|
| Berkenwoude: noordzijde: maalkruis (slecht zichtbaar) |
|
| Berkenwoude: maalkruis op steunbeer aan noordzijdev.d. toren |
|
| Berkenwoude: de toren nogmaals, nu in de zomer. |
Molenaarsgraaf: 6-punt-sterren in ornament
Bij een renaissanceboerderij uit de 17e eeuw zien we naast de voordeur
( het betreft hier een water- of vloeddeur, gezien de hoge instap) 5 sterren aan elke kant in een ornamenteel
patroon.
Deze foto komt uit het boek: De Alblasserwaard door
Catharine van Groningen.
Dergelijke sterren zie je veel in de volkskunst (houtsnijwerk en borduurwerk). Met een passer
waren ze gemakkelijk te construeren.
Op gevels kom je ze niet zo veel tegen. Dit is de eerste tot nu toe die ik tegenkom.
Wel zie je ze van ouds veel op allerlei houten constructies aan en om het huis: zijboorden van dakkapellen, kippenren, melkemmerrekken,
uiteinden van daklijsten, enz.
Van oorsprong zijn dergelijke sterren zonnetekens en werd er een 'weldadige' uitwerking
aan toegeschreven.
Kijken we wat nauwkeuriger naar de bogen boven de ramen, dan is er van oorsprong een andere
gevelindeling geweest. De oorspronkelijke indeling kan van rond 1600 dateren, de gevelaanpassing met daarin de sterren is
van later datum: 18e eeuws.
De vloer achter deze water- of vloeddeur ligt een stuk hoger
dan de rest van de boerderij, zodat er een plek was die droog bleef in geval van wateroverlast.
|
| Molenaarsgraaf: Graafsedijk west 4 |
|
| Molenaarsgraaf Graafdijk west 4 |
De beschrijving in het boek bij deze foto is als volgt: ‘de
pleisterlaag is in een iets verdiept veld aangebracht bij een 18e eeuwse wijziging van de voorgevel. De donkere gedeelten
zijn rood gesausd’.
Het witten en roodselen (zoals dat rood maken in de streek genoemd
wordt) was wel meer op gevels te zien (zo vertelt Joke Karelse van de Historische Vereniging Binnenwaard) .
Op de helderwitte ondergrond steken de donkere cirkels met een kruis scherp af.
|
| Molenaarsgraaf Graafdijk west 4 |
Bloemmotief in Exmorra (Frl)
Op een van de binten in het kerkje van Exmorra (Frl) vond men een
schildering van een bloem, mogelijk uit de tijd van bouw van het kerkje (13e eeuw). Ook hier weer die 6-bloembladen. Bij een
restauratie is het stuk (zo neem ik aan) herplaatst in een nieuwe bint.
|
| Exmorra: middeleeuws bloemmotief op kerkbint |
|
