|
Frankrijk: 21e eeuws bovenlicht met klaverblad-motief |
Het klaverblad is als motief in bovenlichten heel zeldzaam. Deze foto werd mij toegestuurd
door de maker ervan: John van Schijndel. Meer over zijn restauratie van een 17e eeuws pand
in Frankrijk vind je op de pagina: voorbeeld van een nieuw snijraam, waar stilgestaan wordt bij die restauratie.
|
Haarlem: gevelsteen met twee gekroonde klaverbladen |
|
De klaver-vier van het kaartspel |
Het klaverblad is lange tijd populair geweest als onderdeel van het topgevelteken en als versieringselement in andere
vormen van volkskunst. Het meest bekend is het symbool geworden als een van de 4 symbolen van het kaartspel.
Is
het eigenlijk zomaar een blaadje van zomaar een plantje?
De verering van de klaver is ontstaan
in Europa.
Bij de oude Kelten en Germanen
werd de klaver als een heilige plant vereerd. Deze bijzondere plaats kon het innemen dank zij haar vorm (de duidelijke indeling in drieën), de vitaliteit van het plantje,
de voedzaamheid voor het vee, als bijenplant en om de zachtheid van het klaverbed. In de middeleeuwse liefdeslyriek bezong men graag de groene klaver als plaats van
een romantische ontmoeting.
Even en oneven
Het getal drie neemt als oneven getal vanouds een bijzondere plaats in in het
magisch denken van de mensen.
Even getallen
stonden, wat hun magische waarde betrof, in een kwade reuk. Het deelbaar zijn in twee gelijke delen, plaatste dit deelbaar
zijn zo op de voorgrond, dat ze verbonden werden met dood en vergankelijkheid. Denk aan het woord tweespalt en het (moeten)
maken van een keuze tussen twee (kwaden).
In tegenstelling daaraan hadden
de oneven getallen iets ondeelbaars en werden eerder met vaste verbondenheid, trouw, eeuwigheid en volmaaktheid
geassocieerd. Dit zien we vooral terug bij de 3, de 7 en de 9. De 5 deed het ook niet zo slecht, omdat een hand vijf vingers
telt en daarmee iets voltalligs uitdrukt.
|
zaandijk: klaverblad als nokversiering |
|
Mari te Syrië: 3 goden op een berg |
Drie-eenheid
Als men de goddelijke macht wilde weergeven in steen, hout of textiel, zie je dat er bij voorkeur voor een drie-eenheid werd gekozen. De Indiers kenden Brahma, Vishnoe en Shiwa,
de Perzen vereerden Ormuszd, Ahriman en Mithras. In het Christendom zien we: Vader, Zoon en Heilige Geest. Ook God, Maria
en Jezus vormen nog al eens zo’n drie-eenheid. Bij de Germanen waren het Wodan, Donar en Freir, maar deze 3e
kon ook wel eens een van de andere goden zijn.
|
In de Dom van Worms: de 3 Beden: Embede, Warbede en Willebede |
De Romeinen kenden onder
andere de 3 matronas: 3 vrouwelijke godinnen en ook dat zien we terug bij de Germanen: de 3 moedergodinnen:
Ambede, Warbede en Willebede. Deze namen werden van streek tot streek nog wel eens iets anders uitgesproken.
Heel wat plaatsnamen in Duitsland zijn terug te voeren op deze 3 godinnennamen.
Hun verering kon maar met
moeite door de christelijke kerk gestopt worden. Er werd een legende verzonnen, waardoor de drie dames als martelaressen vereerd
konden worden. Toch moest de kerk nog tot in de late middeleeuwen verbodsbepalingen doen uitgaan tegen het vereren van de
drie 'Beten (of Beden)', waar men bij bijzondere gelegenheden de tafel voor dekte en borden en eetgerei klaarzette.
Heksen
Oudere vrouwen, die in de voorchristelijke tijd een belangrijke rol speelden, omdat ze de gave hadden van
het toekomst voorspellen, het 'lezen' van natuurelementen, het bereiden van medicijnen, het uitvoeren van rituelen om ziekten
te genezen, werden hagetissen genoemd. Hierin betekent: hage = wijs, en itis = oudere vrouw. Vergelijk witte
wieven = wijze vrouwen. hage is verwand aan het franse sage. De wisseling s-h komt vaker voor.
In het West-Germaanse gebied had je de Idissen, een soort matrones.
Het
is een poëtisch woord dat vooral in stafrijmende gedichten voorkomt, zoals in de Oudhoogduitse Eerste Merseburgse Toverspreuk
(uit de tiende eeuw): “Eiris sazun idisi, sazun hera muoder” (“Eens zaten de Idisen, zaten de verheven
moeders”). In het vervolg van deze spreuk wordt van de Idisen gezegd, dat sommigen van hen de boeien knoopten, anderen
de legers tegenhielden en een derde groep de boeien losmaakte, wat ons aan de bezigheden van de Valkyrja’s (Walkuren)
doet denken.
De
Idisen zijn dan ook de West-Germaanse tegenhangers van de Noord-Germaanse ‘Disen’, die vrouwelijke, goddelijke
wezens zijn (vgl. de bijnaam Vanadis (Wanen-Dis) voor Freyja) en die vooral opduiken als Doodsgodinnen of Schutsgodinnen.
Een in ons
land bekende schutsgodin was Nehalennia uit de Romeinse tijd.
Een drietal
De drie schikgodinnen, de drie furiën, de drie nornen: goden- of subgoden-trio's kwamen veel
voor. Ze symboliseren b.v. verleden, heden en toekomst. Maar ook geboorte, leven en dood of: begin, voortzetting en voltooiing.
Driemaal is scheepsrecht; alle goede dingen bestaan in drieën; eenmaal andermaal, ten derde male...
Veel gezegden onderstrepen dit idee van de voltalligheid, dat bij DRIE hoort.
|
klaverblad op munt Jan I, voor 1290 |
De heiligheid van het klaverblad
is dus verbonden aan die heiligheid van het getal drie. Dit paste niet alleen
in de voorchristelijke religies, ook binnen de christelijke kerk kende men de drie-eenheid. Aanbrengen van het klaverblad
in kerkelijke kunst was dus een soort geloofsbelijdenis.
Op de munt van Jan I, hertog
van Brabant 1267-1294 (zie foto hierboven), zien we klaverblaadjes in combinatie met het christelijke kruis.
Daarnaast: om zijn gewildheid
bij het vee, het leveren van klaverhoning en vanwege zijn snelle regeneratievermogen, was het een geliefde plant, die vooral
in verband werd gebracht met vruchtbaarheid. Om zijn magische betekenis zien we het nu nog hier en daar op oude boerenhuizen.
|
Oudehaske (Fr): met klaverblad aan dakkapel |
|
Voorschoten: klaverblad in nokversiering |
|
Kippenren met zesster en klaverblad aan Friese boerderij (uit Midlum) in Openluchtmuseum Arnhem |
werk in uitvoering
|