|
|
| Speelkaartsymbolen zoals we ze heden ten dage kennen: de schop linksboven. |
Schoppen, harten, klavers en ruiten zijn algemeen bekend van het kaartspel. Aangezien er
over schoppen toch niet veel te melden is, als het gaat om toepassing van het symbool in gevelversiering,
kan ik hier wel even wat meer kwijt over de oorsprong van het kaartspel en haar symboliek.
Het zal ook na lezing van het onderstaande een vraag blijven waarom de schop zo weinig voorkomt in de gevelornamenten.
|
| kaarten can ca. 1500 van de Mamluk-sultan in Egypte. |
Oosterse herkomst?
Over de herkomst van het kaartspel wordt veel gespeculeerd, maar niets is echt zeker. Sommigen wijzen naar
China, anderen naar Perzië en India. De ingewikkeld getekende speelkaarten
van de Mamluk-sultan van Egypte rond 1500 doen vermoeden dat de speelkaarttraditie daar wel ouder kan zijn dan in Europa.
Waar wel iets over te zeggen valt, is wanneer de kaarten populair werden. De Italianen Petrarca
en Boccaccio noemen in hun werk de speelkaarten niet, terwijl andere spelletjes, zoals dobbelen
en kansspelen, wel worden genoemd. Er zijn verboden tegen dobbelen, kansspelen, diverse sporten en vrijetijdsbestedingen
uitgevaardigd door de kerk in 1363 en Karel V van Frankrijk in 1369, maar daarin wordt nog
niet gerept van een kaartspel.
Ouderdom
Er is een preektekst bekend van een Duitse monnik Johannes, die verklaart dat: "het kaartspel
dit jaar tot ons is gekomen, en wel in het jaar onzes Heren MCCCLXXVII." Oftewel dus in het jaar 1377.
|
| Symbolen van speelkaarten varieerden per landstreek |
Maar al snel kwamen de verbodsbepalingen: John van Castilië, de steden Florence en Bazel in 1377, Regensburg
in 1378, en de hertog van Brabant in 1379. We kunnen dus zien, dat het spel heel snel een enorme populariteit kreeg en zich
razendsnel verbreidde door West-Europa.
Al vanaf het begin waren er persoonskaarten (zoals Koning en Boer) en genummerde kaarten in 4 categorieën.
De eerste kaarten werden handgeschilderd. Er bestond nog geen boekdrukkunst. Pas toen ze gedrukt konden worden
(een eeuw later), werden ze goedkoop en ging de verspreiding nog veel sneller.
De 56 Italiaanse kaarten hadden 4 symbolen: Koning, Koningin, Ridder en Boer.
Toen het spel Spanje bereikte werd de koningin vervangen door een ridder te paard.
De Duitsers wilden ook geen koningin en zij kozen voor: könig, obermann en untermann. Bovendien
veranderden de Duitse kaartmakers de symbolen in: bellen, harten, bladeren en eikels.
De Fransen veranderden ook het een en ander: De koningin kwam terug, net als de Duitse
harten en 'schoppen'. Ook zetten de Fransen het klaverblad in de plaats van eikel en stelden ruiten
in de plaats van de Duitse bellen.
|
| Middeleeuwse strijdwapens |
Landen met eigen traditie
Over de betekenis van de symbolen zijn de geleerden het beslist niet eens.
Men veronderstelt dat met de 4 symbolen 4 maatschappelijke klassen werden bedoeld:
Voor de Italianen waren dat: de kerk, het leger, de kooplieden en de boerenstand.
Voor de Duitsers de adel, de kerk, de stadsburgers en de boeren.
De Franse kaarten hebben de volgende associaties:
- de schoppen: de aristocratie met het wapen van de hellebaardier;
- de harten als symbool van de kerk;
- de ruiten als een teken van welvaart (de stadsburgers), omdat men het vaak zag in de
plavuizen van chique huizen;
- de klavers verwijzen naar de boerenstand.
De schoppen
Om de herkomst van het schoppen-symbool te traceren, moeten we al terug naar de Italiaanse betekenis. De
schop is in die traditie een afbeelding van het slagwapen van een hellebaardier. Het staat voor landsverdediging,
strijd en dood. Stel je voor dat er een kanon zou zijn afgebeeld. Welke associaties roept dat op?
Dit is daarvan dan de Middeleeuwse voorloper.
De andere mogelijkheid, die ik voor meer plausibel houd, is dat er een boomblad (linde?)
bedoeld is. Als de Fransen het aan de Duitse symbolen hebben ontleend is dat best een plausibele optie. Wel heeft de
Franse kaartenhandel in de 16e eeuw de Duitse overvleugeld door een slimmer drukprocédé. De Franse truc: eerst de plaatjes
voor b.v. alle koningen drukken daarna via een twee drukproces de kaartsoort eropgedrukt.
|
| Overschie: woning met Schoppen als lichtopening in de luiken |
|
