Bovenlichten en snijramen in Nederland

23. De Hoorn des overvloeds (cornucopia)

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

roermond100_0113-kl.jpg
19e eeuwse deuren in Roermond (Swalmerstr)

dsc08846harlingen.jpg
Harlingen: begin 19e eeuw: onder de ovale cartouche de beide hoornen des overvloeds

Al in de prehistorie worden hoorns van dieren gebruikt als drinkgerei of om er vloeibare substanties in te bewaren. Een andere functie is muziekinstrument, maar die doet hier nu niet ter zake.

elegabalus-220ad-fortuna-cornucopia.jpg
Keizer Elegabalus 220 AD: munt met Fortuna met cornucopia

De cornucopia (ook wel: cornucopeia of cornucopea) is in de Romeinse oudheid een attribuut van FLORA of FORTUNA en een symbool van onuitputtelijke overvloed, rijkelijk gegeven aan stervelingen. Vaak voorgesteld als een geitenhoorn, waaruit fruit en andere verfrissingen eindeloos blijven stromen.

Fortuna is hier te zien op een munt van keizer Elegabalus, die naar vier jaar Keizerschap in 222 werd vermoord. Fortuna heeft hem niet zo erg geholpen. Hij maakte het ook wel erg bont. Dit vond ik ergens op internet:

 

But neither matched Elegabalus, who began his rule at the age of fourteen in 218, after having been raised in Syria as a priest of Baal.  He entered Rome amid Syrian priests and eunuchs, dressed in silks, his cheeks painted scarlet and his eyes made up.  Various Roman historians say that he assembled the homosexuals of Rome and addressed them garbed as a boy prostitute; put on a wig and solicited at the door of a brothel; tried to get doctors to turn him into a woman; offered himself for buggery while playing the role of Venus in a court mime; kissed his male favorites’ genitals in public and, like Nero, formally married one of them...Elegabalus erected in Rome the great phallic asherim which the Hebrew kings had kept trying to purge from their land (Karlen:62).

 

elegabalus220-liberalitasmetcornucopiaenabacus.jpg
Nogmaals Elegabalus, nu met Liberalitas , dragend de cornucopea en een abacus (=telraam).

Zelfs in onze verlichte tijden van de 21e eeuw zou dit nog ondenkbaar zijn voor een regerend vorst of president.
Op de munt hierboven zien we hem met Liberalitas. Dit was niet echt een godin, maar meer een gepersonifieerde waarde, die de Romeinen hoog achtten. In dit geval: Generositeit, het royaal zijn met giften jegens de bevolking. En ook dat heeft hem dus niet mogen baten.

amalthea-130ad-vatikaan-bijsn.jpg
Zeus als baby krijgt uit de cornucopeia te drinken; Relief 130 AD: Vatikaanmuseum

 

In de Griekse mythologie zijn er twee verhalen over de cornucopia.

Het eerste verhaal speelt zich af op het eiland Kreta. Toen Zeus geboren was stuurde zijn moeder hem naar Kreta, omdat ze bang was dat zijn vader Cronus hem anders zou opeten. De dochters van koning Melisseus namen de schone taak op zich en hingen hem in een wieg aan een boom, zodat niemand hem zou kunnen vinden in de lucht, op de grond of in de zee. De geit Amalthea, in feite een nymf, zoogde het kind. Uiteindelijk brak Zeus een van de hoorns van de geit af en gaf de hoorn een heel bijzondere kracht: de hoorn liet zich vullen met alles wat de bezitter maar zou wensen.

Als dank gaf hij de hoorn aan de dochters van de koning en vanaf dat moment werd de hoorn een symbool voor overvloed. Wie hem bezat zou nooit honger lijden.

Het andere verhaal speelt op het vaste land van Griekenland bij de grootste rivier van het land: de Achelous.  Daar vocht Hercules met de riviergod Achelous, een heftige strijd uit om de jonge Dejanira, de schitterende dochter van koning Oeneus van Calydon.  

Tijdens het gevecht veranderde de riviergod steeds van gedaante. Eerst veranderde hij in een slang en daarna in een woeste stier. Toen Achelous een stier was, brak Hercules hem een van zijn beide hoorns af.

De Najaden ( waternymfen) ontfermden zich over de hoorn en vulden hem met geurige bloemen. Later kreeg de godin van de overvloed Copia de hoorn en in haar bezit kreeg het de naam hoorn des overvloeds. Hercules won overigens het gevecht en trouwde Dejanira en zij kregen overvloedig veel kinderen. 

 

Voor de Grieken was het duidelijk dat deze mythe sloeg op de kronkelende rivier (de slang), die zich een weg baande door het land van Dejanira. Als de rivier opzwelt, treedt hij buiten de oevers en zoekt zich een uitweg en krijgt als het ware hoorns. Als Hercules deze zijtak indamt, wordt het vruchtbaar land waar bloemen kunnen groeien.

marcusaureliusriviergoden-rechts.jpg
Rome: riviergod met hoorn des overvloeds

De cornucopia komt niet alleen op kleine muntjes voor, maar ook in het groot bij levensgrote riviergoden in Rome. Een verwijzing naar de mythe van Hercules misschien?
 

marcusaureliusriviergoden-links.jpg
Rome: riviergod met hoorn des overvloeds

portadelpopulo-rome-cornucopeia-det.jpg
Porta del populi in Rome: 2 cornucopia's

portadelpopulo-rome-cornucopeia-grt.jpg
De porta del populi (16e eeuw)

BACK

START

NEXT