Het was op veel plaatsen de naam van een kroeg, maar niet zomaar een kroeg. Het was of een bordeel of een plek waar hoogzwangere vrouwen terecht konden om anoniem een kind te baren.  

Als bordeel zal het Paard in de Wieg doorgaans in de meeste plaatsen waar er eentje onder deze naam voorkwam, wel goed bij het scheepsvolk bekend zijn geweest.

Condooms werkten toentertijd nog niet goed en geregeld zullen er ongewenste zwangerschappen zijn geweest onder de meisjes van plezier, maar misschien evengoed onder de dochters der gegoede burgerij.

Er wordt verteld dat het uithangbord er in 2 vormen was: lag het paard met het hoofdeinde naar de gevel, dan was het een plek voor bevallen.

lag het paard met het voeteneinde naar de gevel dan was het een bordeel.

 

In van Lennep en ter Gouw: de uithangtekens deel2 wordt verteld, dat het paard in de wieg vroeger als uithangteken meer voor kwam dan 'tegenwoordig' ( = 1868). Ze noemen er één in Rotterdam in de Zandstraat, en eentje in Londen in St Martin's Lane.

Uit een  oudere bron (Complet Vintner 1720) halen zij aan dat de wieg als uithangteken 2 betekenissen kon hebben: was de wieg met het voeteneinde naar de gevel gekeerd, dan duidde het uithangteken aan dat een bedrogen meisje aldaar kon bevallen. Was het hoofdeinde van de wieg naar de gevel gekeerd, dan was het een 'huis van ontucht'.

 

 

Rotterdam kende er in de 1e helft van de 17e eeuw al twee etablissementen  onder deze naam. De ene aan de Leuvehaven en de ander aan de Keizersgracht. Of de eerstgenoemde een kroeg was is niet met zekerheid bekend. De tweede was dat zeker wel.

 

 

 

Aan de Oude Haven 50 in Zierikzee bevond zich ook een Paert in de wiege. Deze naam wordt al vermeld in 1671.

 

Amsterdam kende een Paard in de wieg op het Rusland. Logementhoudster was ene opoe Roelofs, waarvan op het internet (door Mies Waltman) nog een foto bewaard gebleven is.

Ook in Dordrecht kende men een paard in de wieg. Aan de Riedijk concentreerde zich het uitgaansleven met diverse herbergen ,tapperijen en bordelen. Een daarvan  heette het paard in de wieg. De clientele zal vooral hebben bestaan uit scvheepsvolk enhet in Dordrecht gelegerd garnizoen. (info uit Geschiedenis van Dordrecht (1813-2000) )

 

 

Vreemdgenoeg stamt het begrip Paard in de wieg nog uit de middeleeuwen. Maar dan moeten we het zoeken in de kerkelijke sfeer.

Nog tot in het midden van de 17e eeuw kon men de voorstelling op een middeleeuwse gevelsteen in de Oude Kerk te Amsterdam als een bas-relief aantreffen.

 

Het was uitgehouwen in de lijst van het koor boven de noorder zijdeur, en zou vermoedelijk stammen uit de 15e eeuw. Het paard lag er evenals op de uithangborden, op de rug in de wieg. Maar hier in de kerk werd deze wieg gewiegd door een kat, terwijl er een ezel bij stond op de kansel. 

 

Dit wordt eveneens vermeld in van Lennep en ter Gouw: Uithangtekens deel 2. Van Lennep en ter Gouw waren twee mannen die in de 19e eeuw een uitgebreide inventarisatie maakten van de meeste Nederlandse uithangtekens en gevelstenen.

 

Het paard in de wieg is een hoogst eigenaardige gevelsteen voor in een kerk. Maar helaas de steen was toen (1868) al spoorloos verdwenen.

 

Van deze verdwenen gevelsteen uit de Oude Kerk bestaat er geen tekening, zodat we niet precies weten wat die 17e eeuwers destijds nog gezien hebben.

 

 

 

Het toentertijd nog volop aanwezige bijgeloof werd erdoor op de korrel genomen. Door het zo af te beelden kwam de boodschap ervan bij de gewone man vast wel aan.

 

 

Dat was de (vermoedelijke) boodschap.

In het Amsterdam van 1400 herinnerde men zich uit overlevering vast nog de priesters, die zich altijd hadden ingezet voor het welzijn van de bevolking. Ze voorspelden of een oorlog zinvol was of niet, ze waarschuwden voor alle mogelijke gevaren, ze genazen zieken, én ze waren een onmisbare schakel in het beteugelen van het godengeweld, dat in de vorm van grote en kleine rampen van tijd tot tijd over je heen kwam.

 

Maar de kerkelijke autoriteiten ergerden zich eraan dat de gewone mensen nog steeds zo vasthielden aan hun oude heidense gebruiken. De gevelsteen in de Oude kerk vormde daarop een antwoord. 

 

 

En dan de overstap naar een andere plek waar men het paard in de wieg kent. In Tsjechië zien we ook in een christelijke omgeving het paard in de wieg. Weer staat er iemand op de kansel, helaas slecht herkenbaar, maar eerder een krijger dan een pastoor, en de kat is hier vervangen door de zwaan.

We moeten daarvoor naar het zuid-Tsjechische plaatsje Cesky Krumlov, waar diverse middeleeuwse muurschilderingen bewaard zijn gebleven met een christelijk karakter. De meeste daarvan zijn aangebracht in kerken en kloosters, maar een enkele ook in een woonhuis.

De foto (boven) laat een muurschildering van een woonhuis zien uit ca 1470, met, onder anderen, een paard in de wieg, een zwaan (geeerd en vereerd door de ouden) en rechtsboven een als krijger vermomde figuur op een kansel. 

Rechtsonder is nog het hoofd en de staf van een bisschop te zien, die misschien als veroordelende vingerwijzing is op te vatten. Het paard ligt hier echter niet op zijn rug, maar het bed is wel degelijk te zien als een schommelwieg.

Bron foto: Tsjechische muurschilderingen.

 

De strekking kan dezelfde zijn geweest als die in Amsterdam. Belachelijk maken wat voor sommigen (velen?) nog heilig was.

 

 

Maar ook het paard in de wieg kreeg nog een symbolisch vervolg in de tijd.

 

 

Meisjes en vrouwen, die een kind moesten krijgen, dat niet in de familie welkom was, hadden een opvangadres nodig.  

Velen van hen kunnen al in de prostitutie hebben gezeten. Het verderfelijke beeld van het paard in een bed moet ook hen hebben aangesproken, omdat ze zelf, liggend in bed, in schande een kind moesten krijgen.

En zo wordt het begrip ten slotte een soort geuzen-naam voor een plek van losse zeden.

 

 

 

 

Het pand heeft ook nog een gevelsteen, met vermelding van de naam. 

Het was zeker lang een café. Nu is er een winkel van Starbrook Chocolade & Art Store ingetrokken. 

Al in de 15e eeuw was het paard in de wieg al gekend in Vlaanderen en in Holland. In het Jaarregister van de stad Gent, over de jaren 1478-1480 (acten en contracten), leest men op blz 58: " Een huus en stede, ghestaen in de Brabantstrate , geheeten t Peert in de Wieghe...". 

De Brabantdam, verlengstuk van de Brabantstraat, was van regeringswege (o.a. in 1486 en in 1530)  aangewezen tot woonplaats van de "vrouwen van lichten ende van oneersamen levene ende conversatien."  Het stond dus daar toen al bekend als hoerenbuurt.