|
|
| Alkmaar: ruitmotieven in het bovenlicht van gerestaureerde renaissancegevels |
Vanaf het eerste kwart van de eeuw duiken we nu geleidelijk verder de 19e eeuw in. Het is erg moeilijk om
te bepalen wat vroegere en latere thema's en stijlen zijn. Ik ga proberen ze wat te ordenen en ik hoop t.z.t. van kenners
of bewoners te horen welke bovenlichten te jong of te oud gedateerd zijn.
Hierboven zien we een paar gerestaureerde Renaissance-pandjes in Alkmaar.
Er bestaan schilderijen van panden met dit type bovenlicht uit dit tweede kwart van de 19e eeuw. Dus over de datering van dit type kunnen we behoorlijk zeker zijn. De bovenlichten zijn dus pas in de 19e
eeuw aangebracht.
|
| de ingedeukte ruit-vorm in een pand in Buren |
Geleidelijk wint de gladde Biedermeierstijl ook in Nederland meer en meer terrein, en vormt het lijnenspel
daarin de belangrijkste ornamentale waarde. Met de volgende foto's hoop ik dat te illustreren.
|
| Amersfoort: Middeleeuwse muurhuizen met snijramen uit begin 19e eeuw |
De smalle bovenlichten van deze muurhuizen, die in Amersfoort tegen de oude stadsmuur zijn gebouwd, laten
de ruit zien in de vorm van de ING-rune.
Toch zal het moeilijk te bewijzen zijn, dat deze gedachte en betekenis nu ineens weer tevoorschijn
komt. Toch is het wel mogelijk, want we zitten midden in de Romantiek en men verlangde er zeker naar om spannende
oude symboliek opnieuw betekenis te geven.
|
| Den Haag Lange Voorhout: verdubbeling ruitmotief |
Als het dubbele deuren betreft zien we doorgaans ook een verdubbeling van het bovenlichtmotief.
Pas verderop in de 19e eeuw wordt deze regel doorbroken. De verdubbeling biedt soms mogelijkheden om meerdere symboliek
gelijktijdig toe te passen. andere bovenlichten zullen daar nog voorbeelden van geven.
|
| Dordrecht: 2 maalkruisen vormen een ruit. |
Aaneengeschakelde ruiten bieden de mogelijkheid om een maalkruis uit te
beelden, aaneengeschakelde maalkruisen vormen in de midden een ruit.
|
| Hoorn, monumentaal groot bovenlicht met reeds bekende motieven. |
In dit fraaie bovenlicht van Hoorn ontdekken we de ovale cartouche, de ingedeukte ruit
en de beide halve cirkels , die elk met hun bolle kant naar elkaar toe gekeerd zijn. De versiering en
franje is nu geheel verdwenen en wat over blijft is het lijnenspel.
|
| Utrecht: vierzijdige symmetrie van het ruit-motief |
De ruit blijkt in deze periode erg populair. We zullen hem in tal van verschillende composities tegenkomen.
|
| Amsterdam: Achter de Westerkerk |
Het maalkruis met enigszins gebogen roeden is hier over de ruit heen geprojecteerd. In latere
snijramen zullen we dit nog opnieuw tegenkomen met rechte roeden.
|
| Dordrecht: dezelfde stijl maar toch verschillend. |
Twee Dordtse ramen. Het linker kennen we al van hierboven van de Amersfoortse muurhuizen.
Het rechter snijraam laat de al bekende motieven zien. Een rozet verbindt hier de beide halve cirkels.
|
| Dordrecht: majestueuze gevelpartij met 3 ruiten |
Het getal drie is veelvoorkomend bij de naamgeving van panden in de 17e en 18e eeuw: b.v.
de drie gezusters of de de drie cymbalen. Zo komen we ook in de snijramen voorbeelden tegen waar het getal
drie een rol speelt. Hierboven drie ruiten bij een pand in Dordrecht.
Dokkum
Waren bovenlichten tot aan 1800 nog redelijk zeldzaam, in de 19e eeuw komt het echt
in de mode om een ornamenteel bovenlicht boven de ingangspartij te laten maken.
Hieronder een voorbeeld uit Dokkum, waar een gasthuis voor ouderen voorzien werd van modieuze bovenlichten,
min of meer identiek boven alle deuren. Aan de vaas met bloemen is te zien dat het een raam is, uit de tijd na de Empire.
De gevelsteen zegt 1840.
Als de bovenlichten aangebracht zijn ten tijd van de bouw hebben we daarin een aanknopingspunt.
|
| De hunkering naar het klassieke blijft. Ook op het platteland. Neo-klassiek raam uit Dokkum. |
Edam
Op basis van informatie van de bewoner van het pand Kleine Kerkstraat 6 bevond
zich in het begin van de 19e eeuw een apotheek/drogisterij in het pand. Het verschil tussen apotheek en drogist zal in
die tijd nog niet zo duidelijk gemaakt zijn. Dit bovenlicht moet dus al uit die tijd stammen.
|
| Edam : bovenlicht van een drogist/apotheek van 1e kwart 19e eeuw |
|
