Of er een duidelijke link is met de krans in de bovenlichten, weet ik nog niet zo zeker, maar het is toch interessant om eens kennis te nemen van wat J. van Lennep en J ter Gouw schrijven in hun boek: De Uithangtekens van 1868. Ik zal het proberen samen te vatten.

In Amsterdam werd in 1590 door de stadsregering een keur uitgevaardigd, waarin werd bevolen, dat allen die wijn tappen of een wijnhuis runnen, een teken of krans zullen moeten uithangen, waarop bij overtreding een boete staat van 3 gulden. .

Hierbij kan teken heel goed slaan op een uithangbord, maar aangezien een uithangbord toch wat geld moet hebben gekost, kon niemand bezwaar maken tegen iets simpels als een krans. Op de dorpen hing men vaak bord en krans uit, waarop de krans dan aan de stok van het bord hing.

We zien op de prent van de jonge Pieter Breughel hierboven, dat er een krans uithangt om aan te geven dat dit de herberg van Bethlehem is.

De oudere Pieter had er al eentje uitgehangen bij een huis wat nast de toren van Babel staat. (Zie foto onder).

Van Gennep en ter Gouw schrijven dat de krans zelfs in hun tijd nog voorkomt. Zelfs bierhuizen hangen er eentje uit, zij het dan geschilderd. Als voorbeeld noemen zij een café in Den Haag op de hoek van de Fluwelen Burgwal, waar op een uithangbord een krans is geschilderd rond een bierglas met als bijschrift: de Bierkrans.

De krans was in de loop der tijd al zo verbonden met de kroeg, dat men na het werk even voor de gezelligheid naar de krans ging. We kennen het woord kransje nog steeds in samenstellingen als theekransje.

Zelf ontdekte ik in Den Haag ook nog een krans, en wel bovenaan op de gevel van Hotel des Indes aan het Lange Voorhout in Den Haag. Maar dit blijkt te verwijzen naar het wapen van Batavia.

Maar het is dus wel heel goed mogelijk dat wijnhuizen, die iets fraais als bovenlicht wilden hebben, op grond van deze traditie voor een krans in hun bovenlicht kozen.

De kerk

Maar als ook kerken een krans boven de ingang hangen, is het onwaarschijnlijk dat deze krans ook op het schenken van wijn terug te voeren is, al doen ze dat wel bij de avondmaalsviering.

In de christelijke kerk heeft de krans de betekenis van zegekrans. Daarmee wordt bedoeld: de krans die een mens zal ontvangen, als deze kans ziet om in zijn leven tot het eind toe te volharden in het geloof en niet te bezwijken aan verleidingen. Dit is al op Paulus terug te voeren die zegt in 1 Cor.9:25: Athleten ontzeggen zich alles. Zij doen dat om een vergankelijke krans te winnen, wij doen het voor een onvergankelijke.

De lauwerkrans

In de tijd van de Empire zien we de lauwerkrans in de bovenlichten verschijnen. De lauwerkrans is in de Griekse oudheid een krans van (geurige) laurierbladeren. Door zijn groenblijvende bladeren staat de laurier symbool voor onvergankelijkheid en eeuwig leven. Ook werd in oudere tijden aan de laurier reinigende eigenschappen toegeschreven en overdrachtelijk konden de smetten van vergoten bloed ermee worden gereinigd.

De krans werd uitgereikt bij sportieve overwinningen en overwinningen in veldslagen. Hij staat symbolisch voor roem en overwinning. Als de Romeinse keizers zich ermee tooien staat hij tevens voor eerbetoon aan de hoogste macht. Ook de veldheren mochten zich er na hun overwinning mee tooien om hun legers te reinigen van een bevlekking met bloed van de vijand.

Op de foto hierboven krijgt de Amsterdamse stedenmaagd kransen aangereikt. Voor de beeldhouwer de opdracht kreeg om het fronton van het Paleis op de Dam in steen uit te houwen werd er eerst een model gemaakt. Zo is ook hier gebeurd. Dit model bevindt zich in het Amsterdams Historisch Museum.

In de klassieke Griekse godsdienst droeg de god Apollo, de mooiste van de mannelijke goden en tevens ook degene met het hoogste inzicht in de dingen, lauwertakken. Op deze Griekse vaasafbeelding zegent Apollo Orestes om hem te reinigen van het bloed dat vloeide, omdat hij de dood van zijn vader Agamemnon moest wreken. Op deze afbeelding houdt hij een staf met lauwertakken in de hand.

De krans in de bovenlichten

In de Classicistische periode (1770-1815) werd teruggegrepen op de symbolen van de Griekse, Romeinse en Egyptische oudheid. Tot de symbolen die toen populair werden behoorde dus ook de lauwerkrans.