Bovenlichten en snijramen in Nederland

Middeleeuwse metseltekens 1-9

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong kandelaar?
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

Diessen (N.Br)
 

diessen100_0048-kl.jpg
De St. Willibrord-kerk van Diessen

Een dorp waar Willibrord rondliep
 
Diessen is een dorpje in de buurt van Hilvarenbeek.  Maar de geschiedenis gaat nog veel verder terug. Uit opgravingen blijkt er al bewoning in 700 v. Chr.
In het jaar 370 woedde er een veldslag tussen Romeinen en Saksen, die door de Saksen verloren zou zijn, althans volgens de geschiedschrijver Ammianus Marcellinus. Hij spreekt van: 
Saxones caesi Deusone in regio Francorum.
Daarna wordt Diessen genoemd in een oorkonde uit 712-714. Ene heer Engelbert (volgens een andere bron: Ansbaldus) schenkt een hoeve aan de zendeling Willibrord. Na de dood van Willibrord vervallen alle bezittingen van de zendeling aan de Benedictijner Abdij van Echternach (Luxemburg), die hijzelf in 698 gesticht had.
 
Rond 1069 is er sprake van een kerkje dat de Benedictijnen in Diessen hadden. De horige boeren moesten was leveren om kaarsen voor de kapel te maken.
 
In 1231 ontstaat een conflict tussen de Abdij van Echternach en de Norbertijnen van Tongerloo. Deze Norbertijnen deden al veel voor de ontwikkeling van het platteland. Uitkomst van het conflict is dat de Norbertijnen de kapel van Diessen in leen krijgen. In de eeuw daarna blijft het af en toe problematisch tussen Echternach en de Norbertijnse witheren, maar de belening blijft voortduren.

Bouw van kerk en toren
 
Rond 1300 wordt met de bouw van een grotere kerk begonnen. Of Echternach daarin meefinanciert kan ik uit de paar bronnen, die ik gezien heb, niet opmaken.
 
Er zetelde een rentmeester van de abdij in Diessen. Diessen was zetel van een cijnskring (grondbelastingen t.b.v. de kerk!) en bezat een laatbank ( = rechtbank). Deze vergaderde op St Denijsdag: 9 oktober.
 
In de 13e eeuw is sprake van de heerlijkheid Hilvarenbeek, voor de helft in bezit van de Hertog van Brabant, voor de andere helft in bezit van de Bisschop van Luik.
 
In Diessen staat een schitterende toren met kerk uit de latere middeleeuwen: de St. Willibrorduskerk. Op toren en kerk zijn diverse metseltekens aangebracht.
 
Het oudste deel van de kerk, het priesterkoor dateert van omstreeks eind 1300. De kerk is gebouwd volgens de Heilige Linie, een denkbeeldige lijn door het midden van het schip en het priesterkoor getrokken van oost naar west.
Mogelijk is in 1450 het kerkgebouw, door het huidige vervangen, de toren stamt van ruim een halve eeuw later. Het kerkgebouw is in de 15e eeuw al een beukige kerk van vier traveeën met een lager en smaller oost koor, een koortravee lang en driezijdig gesloten.
In deze periode is ook de sacristie gebouwd aan de zuidzijde. In het begin van het tweede kwartaal van de 16e eeuw is de toren gebouwd en het schip uitgebreid met een travee, te zien aan de bouwnaad in de west muur.
 
Herkomst metseltekens
 
De metseltekens verschijn dus pas in het verdere verloop van het bouwproces.
Er zijn dus verschillende instanties, die mogelijk opdracht hebben gegeven tot plaatsing van een logo/teken op de kerkmuur of torenmuur.
 
Dat kunnen zijn:
* de hertog van Brabant en de bisschop van Luik en de leenmannen, die in hun naam handelen.
* De instelling van een rechtbank t.b.v. het afkondigen van keuren, bannen en vonnissen.
* de geestelijke overheden en betrokkenen: de abdij van Echternach/de abdij van Tongeren en alweer de bisschop van Luik
* huwelijksvoltrekkingen in de open lucht voor de toren.
* de geldschieters.
* een algemeen gevoelde angst om onheil (blikseminslag/instorting etc.) te voorkomen of omgekeerd het goede aan te trekken.
 
 
 

diessen100_0037-kl.jpg
Diessen: metseltekens noordmuur toren

diessen100_0035-kl.jpg
Diessen: westmuur toren detail

De tekens op de foto hierboven zijn mogelijk een verwijzing naar Willibrord of naar een van de abdijen, maar daar kan ik nog niets zinnigs over zeggen. Is hier door de dubbele lijnen misschien toch een Andreaskruis bedoeld?
 
Hartsymbool met punt
 
Het calvariekruis met daaronder een hart (op de foto hieronder) is wel duidelijk een kerkelijk symbool, dat of de liefde voor het kruis wil uitdrukken of de weergave van het heilig hart van Christus. Dat een hart wordt afgebeeld gebeurt pas na 1500. Tot die tijd heeft het hart nog geen scherpe punt.
 

diessen100_0039-bijsn-kl.jpg
Diessen: bovenste tekens, noordmuur toren

Het teken hieronder op de westmuur van de toren is enigszins verminkt en lijkt te bestaan uit 3 aan elkaar gekoppelde ruiten.
 

diessen100_0038-kl.jpg
Diessen: muurteken (westzijde steunbeer toren) in detail

Op de zuidmuur van de toren zien we dan nog een ruit.
 

diessen100_0040-kl.jpg
Diessen: ruit-teken op de zuidmuur toren

En op de zuidelijke dwarsbeuk treffen we dan het bekende maalkruis aan, waarvan de vermoedelijke betekenis gaat in de richting van het aanwijzen van het gebouw als een zetel van rechtspraak.

diessen100_0043-kl.jpg
Diessen: maalkruis op de zuidvleugel van de kerk.

Aan de metseltekens is nog goed te zien dat het grote kerkraam er later is ingezet. Maalkruis en ruit komen vaak samen voor. Je gaat je dan toch weer opnieuw afvragen wat toch de gecombineerde betekenis is geweest van de beide symbolen.
Pas op de foto ontdekte ik nog een ruit, net links van de linker steunbeer.
 

diessen100_0033-kl.jpg
Diessen: ruit en maalkruis naast elkaar op noorder kerkmuur.

BACK

START

NEXT