|
|
| Vroeg middeleeuws: de evangelisten voorgesteld door hun attribuut |
Op bovenstaande figuur zien we een stukje balustrade uit de kathedraal van Cividale
(Lombardije, Italie) van ca. 740 na Chr. Het is door een Germaanse steenhouwer in marmer gehouwen.
In de hoeken zijn de vier evangelisten uitgebeeld door hun symbolen: linksboven: Johannes (arend), vervolgens
met de zon mee: Mattheus (mens), Marcus (leeuw) en Lucas (stier).
In het midden zien we het kruis met daaronder 2 levensbomen (hier als verwijzing naar Genesis). Daaronder
slangenkoppen (?), geleidevogels en griffioenen.
De vroeg germaans/keltische christelijke kunstenaars hadden grote moeite met het weergeven van de mens als
een organisch geheel. De mensfiguur bij Mattheus (rechtsboven), maar ook de dierfiguren, werd samengesteld uit losse
onderdelen. De Lombardische kunstenaar in de 8e eeuw had al wel gevoel voor het ornament als geheel,
wat een mooie harmonische compositie heeft opgeleverd, maar nog niet voor lichamen als geheel. Bij het symbolisch weergeven
golden kennelijk andere factoren, die ertoe leidden om onderdelen (hoofd, vleugels, poten) apart weer te geven. Ook
hebben we moeite om een leeuw of een os te herkennen in de voorstellingen.
Het hemels visioen: Ezechiël en Openbaringen
De attribuut-symbolen van de 4 evangelisten zijn ontleend aan het boek Openbaringen
(zie. Apocalyps 4:7 en 8).
Deze verzen geven een visioen van het hemelse hof, waar, voor de troon, vier gevleugelde dieren staan. Deze dieren vertegenwoordigen,
als op de aarde levende wezens, de stoffelijke wereld. Dat het dieren zijn, die zich dicht bij de goddelijke majesteit mogen
bevinden, verklaart hun vleugels: het leven in twee ‘werelden’.
Maar ook de auteur van het boek Openbaringen (Johannes de Evangelist) heeft de 4 dieren
uit de traditie van het Oude Testament geplukt.
Ze worden nl. genoemd in het 'waanzinnig Jules Verne-achtige' visioen van de profeet
Ezechiël.
Deze profeet krijgt een beeld van de heerlijkheid des Heeren in de vorm van een
soort ruimteschip dat hij op aarde ziet neerdalen. In Ez. 10: 14 worden dan de dieren genoemd. Enkel de cherub verandert
bij Johannes in een stier.
|
| gevelsteen met de 4 evangelisten, allen afgebeeld met hun attribuut. |
De
4 Evangelisten
Al in een vroeg stadium van het Christendom hebben de kerkvaders Ireneus van Lyon († 202) en Hippolytus van Rome († 235) deze symbolen gekoppeld aan de 4 evangelisten op grond van het begin van hun bijbelboeken. Vaak zijn ze als attribuut opgevoerd
en kijkt het dier mee over de schouder van de evangelist. Soms stellen de wezens zelf de evangelieschrijvers voor.
In het beeldhouwwerk boven aan de pagina (balustrade in de kathedraal van Cividale (Lombardije) heeft
ieder dier een evangelieboek bij zich.
In de Nieuwe Kerk aan de Dam te Amsterdam is een schitterend gesneden preekstoel te bewonderen (door
de geweldige houtsnijder Albert Jansz. van Vinckenbrinck in 1645-1664 gemaakt) met op de panelen de
vier evangelisten. Helaas kon ik van het Johannes-paneel geen foto maken.
|
| Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Matheus |
Mens:
Mattheus begint met het geslachtsregister van Jezus. Daarop kan het dier met
het hoofd als dat van een mens slaan, waarbij de vleugels hem een heilige status geven. Dat soms aan
een engel is gedacht is wel begrijpelijk vanwege de uitbeelding van een mens met vleugels.
|
| Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Marcus |
Leeuw:
Marcus begint met Johannes de Doper en Jezus in de woestijn. De leeuw als woestijndier leek daar wel
bij te passen.
|
| Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Lucas |
Stier:
Lucas begint met de aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper als zijn vader Zacharias, priesterdienst
heeft in de tempel (1,5-25). De stier (soms ook koe of os) kon een offerdier in de tempel zijn.
Hier heeft Albert Jansz. Vinckenbrinck zichzelf uitgebeeld. Lucas was per slot van
rekening de schutspatroon van de schilders en beeldhouwers.
Adelaar:
Johannes begint met een filosofische overblik
over tijd en eeuwigheid, wat mooi paste bij een arend die hoog boven de aarde zweeft.
Helaas dus van Johannes (nog) geen plaatje. Dat zat te ver
naar achteren. In de plaats daarvan laat ik jullie toch even de fraaie trap van Vinckenbrinck zien: al 360 jaar oud en nog
steeds puntgaaf.
|
| Amsterdam: de kanseltrap in de Nieuwe kerk |
|
| A'dam-kansel:cherubijntje dat over het fraai gesneden touw omlaag glijdt |
Brugge
Maar ook in Brugge zijn gevels waarin de 4 evangelisten als dierfiguren zijn afgebeeld.
|
| De vier evangelisten op een Renaissancepand in Brugge |
|
| Brugge: 19e eeuws pand met de 4 evangelisten |
|
