|
|
| Middeleeuwse voorstelling Yggdrasil |
Alwetend en alziend
In de Germaanse mythologie zit de adelaar boven in de top van de wereldes Yggdrasyl,
vanwaar hij alles kan zien en opmerken. Aan de voet van de wereldboom knaagt de slang Nidhöggr, terwijl een eekhoorntje ijverig
langs de stam op en neer holt om de communicatie van de ruzie tussen de adelaar en de slang gaande te houden.
Ook Odin bedient zich wel van de adelaarsgestalte als hij zich snel uit de voeten wil maken.
Volgens de Edda staat er aan het einde van de hemel een grote reus in de gedaante van een adelaar. Als
deze met zijn vleugels klapwiekt, komen de winden over de mensen.
Byzantium
Net als de leeuw kwam ook de adelaar naar ons toe vanuit het Oosten. In de oude
Oosterse kunst was de tweekoppige adelaar al lang bekend. De Byzantijnse keizers voerden in hun heraldisch
wapen deze dubbele adelaar van goud op een veld van keel (= rood).
Na het uiteenvallen van het Oost-Romeinse rijk werd de dubbele adelaar gevoerd door die vorsten, die meenden
aanspraak te mogen maken op de erfenis van Byzantium. Zo zien we hem bij Russische en Servische vorsten.
Zo belandt hij ook in het Rooms-Duitse keizerrijk.
Dan zien we, dat Frederik II (1194-1250), de kleinzoon van Frederik I Barbarossa (= de stichter van het Heilige Rooms-Duitse
Rijk) en vader van keizer Maximiliaan, als koning (van Duitsland en Sicilië) eerst een eenkoppige adelaar
voert, terwijl hij later als keizer de twee-koppige in zijn wapen opneemt. Kennelijk werd dat sindsdien
de regel.
|
| Standaard van Frederik II, als koning van Duitsland en Sicilië |
|
| Frederik II met naast zich een adelaar |
Keizer Frederik II koos voor zwart op goud. Er is nl. hiervan een wapentekening bekend (1244) van de
kroniekschrijver Mattheus de Paris, een Engelse Benedictijner monnik, die leefde in de 1e helft van de 13e eeuw. (zie tekening hieronder).
|
| Wapen van Frederik II, getekend door Mattheus van Paris |
Keizer Sigismund besluit rond 1430 om de dubbele adelaar tot rijkssymbool van het Heilig
Duitse rijk te maken. Sinds die tijd is er tot de opheffing van het Rijk in 1806 weinig aan het wapen veranderd. Alleen hebben
heraldische tekenaars wel eens wat attributen, zoals een scepter, zwaard of rijksappel toegevoegd.
|
| Keizer Sigismund (1411-1437) met 2 wapens |
|
| Rijkswapen van het Heilige Rooms-Duitse Rijk |
Als de Pruisische koning Wilhelm I keizer van Duitsland wordt (1871), houdt
hij vast aan de eenkoppige duitse adelaar: geel op zwart: rood gebekt, getongd en gepoot. en deze blijft ook nog
tot in de Weimar-republiek bestaan.
Na de oorlog kiest de bondsrepubiek voor de "vette kip", zoals deze in de volksmond genoemd wordt.
|
| De naoorlogse bundesadler van Bonn |
In de huidige Rijksdag te Berlijn hangt weer een nieuwe versie.
|
| Symbool van het huidige Duitsland: Rijksdag te Berlijn. |
Toen Oostenrijk in 1804 onder Frans I een keizerrijk werd, werd de tweekoppige adelaar
in het wapen ingevoerd, als verwijzing naar het Heilig Rooms-Duitse Rijk.
|
| Wapen van het keizerrijk Oostenrijk |
Aangezien Maria, de dochter van hertog Karel de Stoute, getrouwd was met keizer Maximiliaan, vervielen bij
de dood van Karel in 1477 onze (Bourgondische) gewesten aan de Duitse keizer. De Zeven Provincien zouden in 1579
in Utrecht de Unie oprichten en in 1582 zweert men bij monde van Willem de Zwijger de koning van Spanje af en gaat de Republiek
een soeverein bestaan leiden.
Dit verklaart, hoe ook in ons land een tijdlang de dubbele adelaar kon voorkomen, als verwijzing
naar (of herinnering aan) de Habsburgse keizers: Maximiliaan, Phlips de Schone of Karel V.
Amsterdam
Als eerbetoon of dank voor verkregen rechten zijn boven deze zijingang van de Oude Kerk de keizerlijke wapens
van de keizers Maximiliaan en Philips de Schone aangebracht. In het linker is de dubbele adelaar zichtbaar.
| foto: www.gevelstenen.net |
|
| Amsterdam: Oude Kerk: wapens van Maximiliaan en Philips de Schone |
|
| Amsterdamse gevelsteen met gekroonde 2-koppige adelaar. |
De Friese adelaar
In Friesland treffen we een zwarte adelaar aan,
die, als de helft van een tweekoppige, de rechterhelft van het wapenschild inneemt, In Friesland (en
langs de hele Noordzeekust van WestFriesland tot in Denemarken) zien we dit symbool veel op de wapenschilden van Friese
families. Hij wordt wel de halve Friese adelaar genoemd.
Toch is de Friese adelaar als wapendier niet zo oud als vaak wordt gedacht.
Er wordt vaak gezinspeeld op de connectie die er zou zijn met de Habsburgse keizers, die aan Friese edelen
deze halve adelaar zouden hebben gegund in hun wapenschild om hen met hun loyaliteit aan de kroon te binden.
Maar daar zijn totaal geen bewijzen voor.
De oudst bekende wapens met de adelaar stammen uit de vroege 16e
eeuw. Pas na het eerste kwart van de 16e eeuw werd het "vrije" Friesland met plichten
en rechten opgenomen in het Heilige Rooms-Duitse rijk. .
De adel in Friesland heeft deze halve adelaar niet gevoerd en daarmee
is dat veronderstelde verband met de keizer dus ook op losse schroeven komen te staan.
Maar in de 17e eeuw werd de halve adelaar wel populair
bij de Friese boerenfamilies en burger-notabelen. In de 18e eeuw wordt het gebruik
van het symbool zo wijdverspreid, dat terecht gesproken kan worden
van de Friese adelaar.
| tekening: Robert Prummel |
|
| Wapenschild met de Friese adelaar. |
|
