Bovenlichten en snijramen in Nederland

9. Hans Vredeman de Vries

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

vredemandevries-hans-portret.jpg
Vredeman de Vries-portret

Hans Vredeman de Vries

Nu was het voor al die ambachtslieden die in de Nederlanden zich met de huizenbouw bezig hielden niet zo gemakkelijk om aan deze toch nog dure boeken te komen.

Dank zij Hans Vredeman de Vries (1521-1606) (uit Leeuwarden) kwam daar verandering in. Hij kon knap tekenen en had ook nog eens veel verbeelding. Of hij ooit in Italië is geweest is niet zeker. Wel heeft hij een tijd in Antwerpen gewoond, waar hij zeker contact heeft gehad met kunstenaars die al bedreven waren in de Italiaanse en Franse nieuwe kunst.

Vredeman de Vries maakte prentboeken met tal van voorbeelden van gevels, ornamenten, meubelen en tuinen. Allemaal in de nieuwe “Italiaanse” stijl. Hij had veel fantasie en hij tekende er lustig op los.

Via onderstaande link is iets van zijn tekentalent te zien:

https://diglit.ub.uni-heidelberg.de/diglit/vries1620/0001

 

Hans Vredeman de Vries was géén beeldhouwer, maar een uiterst productief ornament-ontwerper en graveur. Op basis van de ordeboeken van Vignola en Scamozzi kwam hij met eigen ordeboeken. Stijlspecifiek daarin was het ‘rolwerk-ornament’, dat in Nederland een eigen ontwikkeling doormaakte. Met zijn perspectiefstudies overspoelde hij de kunstenaars en zijn invloed was sterk aanwezig. In zijn ornamentatie liet hij zich op zijn beurt beïnvloeden door de Vlaming Cornelis Floris (de ‘Florisstijl’). Later zal deze invloed van Cornelis Floris nog duidelijk herkenbaar zijn binnen het maniërisme, zeker nog tot het eerste kwart van de 17de eeuw.

 

 

 

 

 

Nu was Hans Vredeman de Vries niet de enige die in die tijd kon tekenen en dergelijke prenten uitgaf. De namen van 2 leeftijdgenoten wil ik ook noemen: nl. Enea Vico (Italiaan) en Cornelis Bos. Enea Vico woonde en werkte in Italië, maar hij had van daaruit veel invloed op de kunsten in de Lage Landen. Cornelis Bos was een kunstenaar uit de noordelijke Nederlanden. Beide hebben net al Vredeman veel prenten getekend met de bedoeling om anderen aan ideeën te helpen. Zie voor enkele prenten pagina: 38. trofeeënbundels.
 

vrdevr-architectura-titbl-kl.jpg
Titelpagina van de Architectura, uitgegeven in Antwerpen, in 1583 bij Geerhardt de Jode

trk9209204_017-uitsnede1.jpg
Vredeman de Vries: uitsnede uit prent van zijn boek Architectura

Navolging

Doordat de prentenboeken van Vredeman de Vries heel populair werden onder de ontwerpende architecten in ons land, dacht men dat men met echte Italiaanse Renaissance te maken had, terwijl men in feite de ideeën van Vredeman de Vries navolgde. Zo valt te verklaren dat we in de Nederlanden een variant van de Renaissance aantreffen, die behoorlijk afwijkt van de originele Italiaanse motieven. In oudere boeken noemt men deze stijl wel de Hollandse Renaissance, in de nieuwere boeken is sprake van het Hollands Maniërisme. Een van de bekendste architecten gedurende dit Maniërisme is Hendrick de Keijzer. In veel van zijn werk is de invloed van Vredeman de Vries zichtbaar. En dit geldt dus voor meer van zijn tijdgenoten.

trk9209204_017-uitsnede2.jpg
Vredeman de Vries: uitsnede uit prent van zijn boek Architectura: schoorsteenmantels

Blijvende vraag naar Renaissancestijl

 

Pas rond 1630 zal de stijl veranderen en komt het Hollands Classicisme op. Jacob van Campen had in Amsterdam in 1625 al huizen gebouwd in de nieuwe bouwstijl van het rustige Hollands Classicisme, maar toch bleef er ook in Amsterdam nog tot in de jaren ’30 vraag naar bouwwerken en versieringen in de drukkere stijl van de Hollandse Renaissance, want men vond die moderne gebouwen nog veel te lelijk.

Onder meer zien we dan nog het schelpmotief en de naar binnen draaiende voluten (spiralen).

Zo drukte Hans Vredeman de Vries dus een belangrijk stempel op de Hollandse bouwkunst. De invloed van zijn werk en vooral van zijn prenten met ornamenten en imaginaire architectuur bleef tot diep in de 19de eeuw voelbaar.

Maar eerst nog wat meer over de Hollandse Renaissance.

 

In Enkhuizen staat een mooi voorbeeld van een pand uit 1611, waarop Hans Vredeman de Vries zijn stempel heeft gedrukt, aangezien hij degene was die de voorbeeld-ornamenten getekend en in druk uitgegeven heeft. Let eens op de bijzondere voluten (=spiralen) en de overige versieringsmotieven boven de diverse vensters. Bij elkaar heeft dit de naam Rolwerk.

Hans Vredeman de Vries staat bekend om zijn weergave van het rolwerk.

 

Dit huis was oorspronkelijk bestemd voor de Westfriese Munt. De Westfriese Munt werd om de 12 jaar afwisselend in Hoorn, Medemblik of Enkhuizen geslagen. Een bordje op het pand zegt dat de wapens op de gevel die van Holland en Westfriesland zijn. Zou dat wel echt zo zijn? 

Helaas zijn de vensterruiten niet teruggebracht in het kleine glas-in-lood-formaat.

 



 

dsc04052enkhuizen.jpg
Enkhuizen: Westfriese Munt uit 1611 in Hollandse Renaissancestijl. Benedengevel van later datum.

Koopmanshuizen  

Ook al was in deze tijd de gevel aan verandering onderhevig, de indeling van het binnenhuis bleef tijdens de Renaissance nog steeds ongeveer hetzelfde. We zien een voorhuis met hoge onderpui en een achterhuis. Dit huis was eenvoudig maar smaakvol ingericht met degelijke meubels. Wel kreeg je naast de woonhuizen ook de koopmanshuizen, waarbij de bovenverdiepingen bestemd waren voor de opslag van goederen. Vooral deze rijkere kooplieden, die naar onze opvattingen toch erg eenvoudig leefden, lieten hun huizen graag versieren met Italiaanse ornamenten en beeldhouwwerk. En omdat het Hollanders waren mocht het allemaal niet te uitbundig en opzichtig.

 

dsc03556doetichem.jpg
Doetinchem: schattig klein Renaissancepandje uit 1611 zonder pretenties

dsc04044enkhuizen.jpg
Enkhuizen: het Weeshuis: Hollandse Renaissancestijl met eenvoudige klauwstukken in de 'oksels'.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Trapgevel

Kenmerkend voor de Renaissance was de trapgevel. Daarvan zijn er nog heel wat bewaard in ons land. Ook zijn er in de 19e eeuw in een periode van Neo-Renaissance nog weer opnieuw trapgevels op de gebouwen gezet.

Ter versiering werden er dan in de hoeken van de traptreden zogenaamde klauwstukken tegenaan gezet, terwijl helemaal bovenin op de bovenste tree een sculptuur werd neergezet: vaak in de vorm van een stenen leeuw, die een wapenschild vasthoudt. Ook boven de ramen en deuren komt een leeuwenkop vaak als versiering voor.  De klauwstukken en ook de balk, die horizontaal boven de ramen langs loopt, zijn vaak versierd met Renaissance-thema’s, in veel gevallen overgenomen van de voorbeelden van Vredeman de Vries.

dsc07327klundert.jpg
Klundert, Renaissance stadhuis uit 1621

In 1621 gaf Prins Maurits aan zijn bouwmeester Melchior van Harbach de opdracht om een stadhuis te ontwerpen voor Klundert. Klundert en het nabijgelegen Willemstad waren belangrijke vestingsteden voor de verdediging van de Hollandse gewesten. Maurits gaf ook nog een belangrijke financiële bijdrage met de bepaling dat het gebouw tot in lengte van dagen op kosten van de stad goed onderhouden zal worden in een ongewijzigde staat. Zo doe je dat want nu staat er nog steeds een fraai Renaissancestadhuis in Klundert.
Het is gebouwd in Vlaamse Renaissancestijl met rode en gele baksteen, afgewisseld met grijze natuursteen (zie foto boven).

dsc03976hoorn.jpg
Hoorn, fraai gerestaureerde Renaissancepanden

Boven zien we een rijtje schitterend gerestaureerde panden in Hoorn. Er is in de binnenstad van Hoorn behoorlijk actief monumentenzorg gepleegd en het resultaat mag er zijn. We kunnen nu weer een een veel beter idee krijgen van hoe zo'n 17 eeuwse gevel er nu eigenlijk uitzag. En rondlopen door Hoorn is een avontuur voor het oog. 

BACK

START

NEXT