|
|
| Amersfoort: gevelsteen met toverknoop op een van de muurhuizen. |
Onheil afweren
De toverknoop is een bijzonder oud symbool. We komen het in veel oude culturen tegen. Het
knopen gold in veel culturen als een magische handeling in het proces van een val op te stellen en iets of iemand gevangen
te nemen. Dieren of mensen werden gevangen en soms (al dan niet ritueel) opgeknoopt.
De toverknoop kon onheil afweren en om die reden vlochten boeren deze knopen
van stro en hingen die op in stal of schuur. Ook bracht men ze aan op de achterschemel van de boerenwagens.
Bij zo'n knoop hoorden in nog vroeger tijden bezweringsformules om hem 'op te
laden'.
De knoop symboliseert - jazelfs verkrijgt dan - de kracht om het vreemde te beteugelen en in bedwang
te houden.
|
| Sutton Hoo: gouden gesp uit ca. 700 AD |
Verdwalen in oneindigheid
De toverknoop wordt ook wel met hekserij in verband gebracht. Hexa is Grieks voor 6. De
knopen komen echter, net als bloemen, in allerlei getalsformaties tegen. Door een toverknoop aan te wenden tegen hekserij,
kon de macht van de heks beteugeld worden.
De toverknoop heeft (net als het pentagram) ook een element van oneindigheid, doordat
de streng eindeloos doorloopt. Ook daarin zit de bezwering verborgen dat eenmaal het koord volgend, kom je er niet meer uit
en is er geen vrij uiteinde.
In het jaar 1000 spreekt de bisschop van Worms zich al afkeurend uit over de toepassing
ervan, aangezien het een heidens gebruik was, waar een eind aan moest komen.
Niet alleen op muren van huizen en schuren, maar ook op kerken kon hij aangebracht zijn.
Daarnaast was het een geliefd onderwerp om als ornament toe te passen op tal van huiselijke voorwerpen, zoals stoven, beddepannen,
sieraden etc.
De grote gouden gesp met een gewicht van 420 gram, gevonden in het beroemde graf te Sutton Hoo
in Engeland (zie foto boven), is een bijzonder staaltje Germaans vakmanschap. We zien ook hier heel mooi het eindeloze vlechtwerk,
dat bescherming moest bieden voor de drager ervan.
Houtsnijwerk en siermetaal
Maar zowel de Kelten als de Germanen waren er bjizonder bedreven in om, naast ragfijn siersmeedwerk, kunstig
gevlochten houtsnijwerk te maken, waarmee ze hun gebouwen en meubilair versierden. Ook dit vlechtwerk heeft veel
weg van een reusachtige toverknoop en zal qua uitstraling op de bezoeker van destijds een enorme krachtige
indruk hebben nagelaten.
|
| Veere: bovenlicht met rozet en toverknoop |
Tibet
Op een afbeelding van en blok-stempel dat gebruikt werd om gebedswimpels te versieren, treffen we ook de
toverknoop aan in een hoekige vorm. In deze afbeelding is wel het getal 6 te tellen (bron: D.I. Lauf, "Das Erbe Tibets",
Kümmerly & Fry, Bern, 1972, pag. 70).
|
| Afbeelding van een Tibetaans stempel voor gebedsvlaggen |
Gent
Dit fraaie moderne bovenlicht in Gent is geen toverknoop. Toch oogt het wel als zodanig (met windingen,
afwisselend boven en onderlangs) en heeft het wel die zeggingskracht van het binden en vasthouden.
|
| Gent: bovenlicht met 3 vervlochten ringen |
Muurtekens
Elders op de site verzamel ik middeleeuwse muurtekens, ook wel metseltekens genoemd. Een daarvan in een
simpele en een meer ingewikkelde vorm komen we meermalen tegen op de kerkmuur.
Ik kan niet 100 % zeker zijn, maar het zou me verbazen als dit niet een voorbeeld is van de toverknoop,
die wordt aangewend om onheil af te weren.
Het voorchristelijke symbool is verchristelijkt door het kruis erboven te plaatsen.
Helemaal bovenin vindt je dan nog een soort super-toverknoop, waarin de metselaars zich nog eens lekker
konden uitleven.
|
| Zegerscappel (Fr) bij Duinkerken: middeleeuwse muurtekens. |
|
| muurteken wat mogelijk uitgelegd kan worden als een toverknoop |
Huismerken
Als persoonlijk logo gebruikte men vroeger een huismerk. Het was dikwijls ook de handtekening
als iemand niet in staat was zijn naam te schrijven. Op deze grafzerk in de SintStevenskerk te Nijmegen zien we er twee van
echtelieden naast elkaar in een wapenschild. Rechts zien we een pentagram. Het pentagram kan wel beschouwd
worden als een toverknoop.
Huismerken lijken wel eens op runetekens, maar zijn los daarvan ontwikkeld. Dat vormen op elkaar lijken,
komt omdat beide soorten tekens gekerfd werden in hout en dat ging met rechte lijnen het gemakkelijkst.Vaak nam een zoon het
huismerk van zijn vader over, maar voorzag dat van een extra lijntje.
|
| Nijmegen: pentagram op wapenschild van grafzerk in Stevenskerk te Nijmegen |
Op deze afbeelding van de annunciatie, mogelijk als typaan ooit
boven de ingang van de kerk van Rheden, zien we rechtsonder weer zo'n eeuwigheidsteken met kwaqadwerende betekenis.
|
| Rheden: restant van Romaans tympaan |
|
