|
| plaats: café in Stolwijk |
|
| Oud-Hollandse koekplanken met odalmotief: bij de man 4 tekens, bij de vrouw 1. |
Veelvoorkomend aan gevels zijn de zogenaamde voluten. Hiermee worden ornamenten bedoeld
in de vorm van krullen of spiralen aangeduid.
Nu is de voluut langs twee verschillende kanten bij ons gekomen: via de weg van de Germaanse
overlevering en via de route van de hernieuwde belangstelling voor de oude klassieken.
De Odal
Langs de weg via de Germaanse cultuur zullen we eens wat nader kunnen stilstaan
bij de odal, een van de Germaanse runentekens. We komen sommige runentekens nog lang
tegen, aangezien ze voor de mensen in de latere middeleeuwen, en ook nog daarna, een bijzondere symbolische
waarde vertegenwoordigen.
Dat er dan al lang in het latijnse schrift wordt gecommuceerd, doet hier niets aan af. De waarde om teksten
te maken uit runenschrift was hier in onze streken toch maar erg beperkt.
Hierboven zien we op 2 oude koekplanken (gevonden in een kroeg in Stolwijk) odaltekens
aangebracht. Een viertal op de manspersoon en slechts één op de vrouwspersoon.
|
| runenrij, futhark genoemd naar de eerste 6 runen. De odal is hier als een na laatste weergegeven. |
Er bestaan verschillende runenalfabetten, afhankelijk van tijden en plaatsen, waar Germaanse stammen woonden.
Gezien de overeenkomsten met het Etruskische alfabet, is het het meest waarschijnlijk, dat rondtrekkende Etrusken (uit noord-Italië) de
runen naar het noorden hebben gebracht.
Aanvankelijk waren het magische tekens, die gebruikt werden bij voorspellingen door de priester/sjamaan
van de stam. Elke rune had een speciale klank en betekenis en sommige waren met een god(-in) verbonden. De runen werden op
langwerpige staafjes geritst (= gekerfd), die hij dan als een soort micado op de grond liet vallen, waarna
hij er de toekomst uit kon aflezen.
Pas in latere tijd (tot ca 1000 na Chr.) werden er ook woorden/teksten mee geschreven.
Variatie in de odal-vorm
In de Germaanse cultuur was de odal-slinger een geliefd symbool. Het teken stond voor het eigengeërfd
grondbezit en drukte iets uit in de zin van rechtmatig eigendom gekoppeld aan het recht om maatschappelijke
functies te bekleden. De odal is feitelijk een runeteken, een van de letters in het Germaanse
alfabet (= het futharc). Hij komt in verschillende vormen voor.
|
| oude vormen van de odal |
|
| nieuwere vorm van de odal zoals in het futhark |
Sloten en Sondel
We zien het veel aan gevels als een dubbele voluut in de vorm van een krakeling.
Het is erg waarschijnlijk dat de zwanen op de Friese ûleborden ontleend zijn aan het motief van de odal (vergelijk
de foto's onder van Sloten en Sondel). Het teken komt ook veel in de volkskunst voor: op merklappen,
koekplanken, molens, dakkajuiten en schepen.
|
| ulebord in Sloten van het Gaasterlandse type. |
|
| Sondel: ulebord met odalslingers. |
Kolderveen
Het is grappig om ook buiten Friesland uleborden tegen te komen. Hier nog eentje in Kolderveen, in
de kop van Overijssel, die ook laat zien dat de zwaan uit de odal is voortgekomen.
|
| Kolderveen (kop van Overijssel) |
|
| Kolderveen, zelfde boerderij: ulebord van dichterbij. |
|
