|
|
| de ruit in het kaartspel |
De Ruit is al een zeer oud zinnebeeld
en stamt voor zover is na te gaan al uit zeer vroege culturen. Uit de Oekraine zijn voorwerpen van ca. 15.000 jaar B.C. met
daarop duidelijk zichtbaar de ruitfiguur. Van 5000 B.C. is de ruit gecombineerd met de spiraal. Op megalieten (= prehistorische
grote stenen, door mensen geplaatst en/of bewerkt) in Engeland zijn al van 2000 B.C. inkervingen van spiralen en ruiten gevonden.
Op onderstaande foto, die ik op Kreta gemaakt heb, is te zien hoe de 'ingedeukte'
ruit-figuur ontstaat doordat cirkels aan elkaar grenzen. Deze mozaiekvloer is uit de 3e eeuw voor Christus en is gevonden
in Chania (het oude Kydonia) en overgebracht naar het plaatselijke museum.
|
| Kreta: Griekse mozaiekvloer 4e eeuw BC |
In de Middeleeuwen komt
de ruit zeer veelvuldig voor op meubels, gebruiksvoorwerpen, sierraden, borduurwerk.
Rond 1500 komt het kaartspel (met
ruit, hart, klaver en schop) in Frankrijk tevoorschijn met dus als één van de tekens: de rode ruit.
Als gevolg van de populariteit van dit spel behoort het nu wereldwijd tot de meest bekende symbolen. Maar wat valt erover
te zeggen?
De ruit als vrouwelijk
symbool
Er is een duidelijk verband met
vrouwelijkheid aangetoond. De wapenschilden van vrouwen hadden in de Middeleeuwen vaak een ruitvorm.
Gehuwde vrouwen hadden soms ook wel een ovale vorm (pas vanaf de 17e eeuw). Zo lees ik in de heraldische
literatuur. Zo heeft ook Jacoba van Beieren (1401-1436) nog wel de ruitvorm. Op de prent links en rechts zijn
de wapenschilden nog al verschillend, lijkt het wel, maar dit kan te maken hebben met haar verschillende huwelijken.
|
| Jacoba van Beieren, 1401-1436, hier met ruitvormig wapenschild. |
|
| Jacoba van Beieren, Kopie van portret door tijdgenoot |
Mooi voorbeeld in Delft (zie foto
onder): boven de ramen van het Gemeenlandshuis aan de Oude Delft zien we een mannelijk wapenschild links
(omkranst door een keten van het Gulden Vlies) met een vrouwelijk wapenschild rechts. Gezien het tijdstip van de bouw
moeten deze hebben toebehoord aan Karel de V en zijn gemalin Isabella van Portugal.
Maar de ruitvorm hoort eigenlijk
bij een ongehuwde vrouw, dus misschien toch van een andere dame?
De wapens van de adel zijn in
de Franse tijd in ons land (bijna) overal gladgeschaafd in het kader van vrijheid gelijkheid en broederschap.
Dat is dus ook hier gebeurd.
|
| Delft: gemeenlandshuis met boven de ramen de wapenschilden van Karel V en Isabella van Portugal(?) |
Maar inmiddels ben ik al niet meer zo zeker van Isabella, want in Maastricht zie je Karel V met zijn zus
Maria van Bourgondië, die landvoogdes was over de Nederlanden, samen aan de binnenzijde van de toegangspoort tot het Spaans
Garnizoen. Het pand was eigendom van de hertog van Brabant. Keizer Karel droeg ook deze titel.
Maar ook de identiteit van Maria is daar niet zo zeker:
In de Historische Encyclopedie van Maastricht wordt het volgende vermeld:
‘Aan het bezoek van Karel V en zijn zus Maria
in 1545-1546 herinnert de triomfboog in de achtergevel met hun medaillons.’
Prof dr. Timmers is minder stellig, maar acht dat er
‘gezien de bestemming van het gebouw toch wel van enige waarschijnlijkheid sprake is’.
(met dank aan Jef Bartelet)
| foto: Jef Bartelet |
|
| Maastricht binnenpoort Spaans Gouvernementshuis |
|
| ruitvormig vroedvrouwenbordje van Anna van Hensbeek |
Ook de uithangbordjes
van vroedvrouwen hadden een ruitvorm.
Er wordt bijna niet meer aangetwijfeld
dat de ruit van oorsprong een vruchtbaarheidssymbool is geweest. De ruit kan men hoogstwaarschijnlijk al
van ouds interpreteren als een gestyleerd vrouwelijk geslachtsorgaan. Het aanbrengen van een ruitmotief had in oorsprong dus
op het oog om goden te smeken om de bewoners/gebruikers nageslacht te geven. Deze betekenis is in de latere
Middeleeuwen al sterk afgezwakt en het laat zich raden hoe ver in de tijd de gedachte aan vruchtbaarheid de ruit nog vergezeld
heeft.
|
| vrouwelijk wapenschild, vanwege dwarsband vermoedelijk bastaard |
Heraldiek
Ook verder in de heraldiek komen we de ruit al wel tegen. Als symbool op het wapenschild. In de ruïne van
de kerk van Warmond trof ik een zerk aan uit 1398 van ene Jacob van Woude. Hij was edelman en ridder en woonde
op het slot Woude in de buurt van Warmond. Mogelijk is het later verdwenen dorp Jacobswoude nog wel naar
deze man genoemd. Hieronder een deel van de kolossale zerk, bedekt onder herfstblaadjes.
Grappig is hier het helmteken van de twee geheven handen met gebalde vuisten: een gebaar
dat je maakt als je gewonnen hebt.
Op het schild treffen we drie ruiten aan.
|
| Warmond: Hier leyt begraven Iacob van Wovde ende st..rf int jaer 1398 |
Stadszegel Oudewater (Utr)
Het oudste zegel van de stad Oudewater uit de tijd dat het stadje bij Utrecht hoorde, dus van voor 1280
laat ons een ruit zien met daarbinnen een bloemfiguur met 4 blaadjes.
|
| Oudewater: oudste stadszegel met ruit en bloemmotief: te dateren voor 1280. |
Sluis (Zeeuw Vlaanderen)
Op een munt, geslagen te Sluis in de 15e eeuw, zien we de ruit. Binnenin de ruit lijkt, net
als te Oudewater, zich een bloemmotief te bevinden.
Mogelijk duidt dit toch in de richting van een symbool dat met de toenmalige overheid te maken had. zie
ook het gebruik als metselteken op torens, kerken en poorten.
|
| zilvermunt, geslagen te Sluis: 15e eeuw |
|
