Bovenlichten en snijramen in Nederland

39. De Donderbezem

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

bijgeloof-donderbezem.jpg
uit: Ton de Joode: Folklore in het dagelijks leven

Angst voor bliksem en ander onheil
 
De mensen in vroeger tijden hadden heel wat geluk nodig om enigszins aangenaam door de tijd te komen. Pijn, dood, verderf en rampen lagen continu op de loer. En aangezien men niet, zoals nu, de oorzaak kende van ziekten en rampen, werden ze toegeschreven aan demonen en geesten. Wezens, die je  maar het liefst ver van je huis en haard hield.
En wat er was aan kennis was bekend uit oude overlevering.
 
Sedum oftewel huislook, dat ook wel donderbaard genoemd werd, liet men op het dak groeien, waar het zou beschermen tegen blikseminslag, maar het hielp daarbij ook nog eens tegen kiespijn.
 
Maar ook de bezem, het instrument waarmee je de vuiligheid uit je huis bezemde of iemand mee achterna kon zitten om hem een pak rammel te verkopen, kon de kwade geesten van huis weghouden.
Bezems werden met dit doel soms opgehangen tegen de gevel.
Bossen stro werden in nog oudere tijd op het rieten dag gelegd als afweer.
 

dsc01686altengamme-donderbezem-kl.jpg
Altengamme a/d Elbe: donderbezem in steen

Op de foto hierboven zien we aan deze vakwerkboerderij in Altengamme (bij Hamburg) een bezem, gemetseld in de muur.
Met welke bedoeling: vermoedelijk: het weghouden van geesten en demonen en het beschermen tegen blikseminslag.
 
 

Muurteken in Elburg
 
Het teken op de muur van Elburg, de Oudnoorse hagalrune, staat ook bekend donderbezem.  De donderbezem als teken zou nog teruggaan op het Germaanse geloof in Donar, de god van de donder. Zoals hier op de middeleeuwse stadsmuur kunnen we het ook nog op vakwerkhuizen in Twente tegenkomen.
De donderbezem kan ook voorkomen als een metalen muuranker in de vorm van een hamer (omgekeerde T).
Muurankers zoals bovenaan de poort kunnen ook gewoon een functionele vorm hebben. Het is hier wel erg aantrekkelijk om er afwerende X-figuren in te zien.

donderbezem.jpg
het symbool van de donderbezem

dsc04199elburg-kl.jpg
Vischpoort Elburg stadszijde: muurteken links op de stadsmuur.

dsc04189elburg-kl.jpg
Elburg: stadsmuur met muurteken

Muurteken in Ootmarsum
 
Ook in Twente kent men nog de donderbezem. Bij restauraties wordt hij soms weer aangebracht op woningen.
 

100_0070ootmarsum-kl.jpg
Ootmarsum: oud muurteken aangebracht bij restauratie.

Topgevelteken
 
Maar de donderbezem werd ook als topgevelteken aangebracht. We zien dit op tal van plekken in ons land.
 

Donderbezemmotief (19e eeuw) uit Buurse (gem. Haaksbergen). Het origineel wordt bewaard in het Rijksmuseum te Enschede. Deze donderbezems zouden ook wel eens verband kunnen houden met de latere levensbomen. 
 
Eigenlijk is het heel onduidelijk, wanneer een topmakelaar (want zo heet zo'n houten paal/lat) een donderbezem genoemd kan/mag worden. Iedereen roept maar wat.
Het is geen vaststaand motief. Je komt de donderbezem als makelaar in allerlei vormen tegen.
 
Offergave?
 
De korenaar (nog het vaakst donderbezem genoemd) zou nog wel eens verband kunnen houden met de strobossen, die ooit op het dag gelegd werden. Het draait mogelijk om dezelfde offergave: een bundel graanhalmen, om de goden gunstig te stemmen.
Dan kan ook de bezem een verre afgeleide zijn van die graanhalmenbundel.
 
 
 

donderbezem4.jpg
Donderbezem

Huisgeest

Bij het bouwen van een huis werd een "bouwoffer" gebracht, omdat dit geluk brengt, meestal gebeurde dit in de vorm van een munt die onder de fundering of de drempel wordt gelegd.
        Ook geloofde men dat elk huis een goed "huswicht" (huiswicht, huisgeest) bezit, die het gezin zou beschermen tegen onheil. Bij het verhuizen nam men dan ook plechtig afscheid van de oude geest en probeerde men de geest van het nieuwe huis gunstig te stemmen.
 
Hieronder een voorbeeld van een muuranker in T-vorm. Met de hagalrune in het metaal aangebracht.

foto: Marc Robben
kortessem_hoeve_dessener2.jpg
Kortessem: hoeve Dessener

BACK

START

NEXT